Ο θυμός της Γερμανίας

..ή, λατινιστί, Furiosa Teutonicorum Ιnsania (1)
του Γιάνη Βαρουφάκη

Ο κατανοητός θυμός της Γερμανίας


Στο πρόσωπο του μέσου έλληνα ο μέσος γερμανός βλέπει έναν ανυπόφορο, σπάταλο τύπο ο οποίος προσποιείται τον πλούσιο με ξένο παρά.

Έχοντας εργαστεί σκληρά, έχοντας ζήσει μετρημένα, με την περηφάνια που του δίνει η τεχνολογική πρόοδος της βιομηχανίας του, αλλά και το γεγονός ότι όταν το χρειάστηκε η Γερμανική οικονομία εκείνος έσφιξε το ζωνάρι με σκοπό την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των προϊόντων της, ο μέσος Γερμανός είναι έξαλλος με την μικρή μας χώρα που, όπως του λένε, με τα αλόγιστα δάνειά της έβαλε σε κίνδυνο αυτό που εκείνος παλεύει εδώ και 70 χρόνια να εξασφαλίσει για αυτόν και τα παιδιά του: την σταθερότητα του νομίσματός του.

Ο θυμός του είναι ακόμα πιο κατανοητός αν τον θέσουμε στο ιστορικό του πλαίσιο. Όταν παραδόθηκε η Γερμανία μετά τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο, στην Συνθήκη των Βερσαλλιών που ακολούθησε το 1919, οι νικητές επέβαλαν στον ηττημένο λαό μια σειρά από δυσβάστακτους οικονομικούς όρους – τις λεγόμενες Επανορθώσεις που, ουσιαστικά, σήμαιναν ότι γύρω στο 2,5% του ήδη συρρικνούμενου γερμανικού ΑΕΠ θα πήγαινε ετησίως στους νικητές.



Από το 1920 και έπειτα ο υπόλοιπος κόσμος μπήκε σε τροχιά ανάπτυξης και σταθερότητας (που βεβαίως διαλύθηκε εν μία νυκτί εννέα χρόνια αργότερα). Η Γερμανία, αποκλεισμένη και από το κοινό νόμισμα της εποχής, τον Χρυσό Κανόνα, μπήκε στην δύνη του υπερπληθωρισμού, της ύφεσης και, έτσι, έγινε ευάλωτη στις σειρήνες του Ναζισμού. Μια ολόκληρη γενιά έχασε τις οικονομίες της και με τον πόλεμο που ακολούθησε απώλεσε σχεδόν τα πάντα. Μετά τον πόλεμο, έκπληκτοι που υπάρχουν ακόμα, υποσχέθηκαν ένα πράγμα στον εαυτό τους: Ποτέ ξανά δεν θα άφηναν το νόμισμά τους να απαξιωθεί.



Τον περασμένο Σεπτέμβρη, οι Γερμανοί τσιμπιόντουσαν. Δεν μπορούσαν να πιστέψουν την ανακοίνωση της νέας ελληνικής κυβέρνησης, ότι δηλαδή, το έλλειμμά μας δεν ήταν 6% (που ήταν ήδη 3% πάνω από το συμφωνημένο όριο) αλλά… 12%! Αδυνατούσαν να πιστέψουν ότι ακόμα και μια χώρα του 'νότου' μπορούσε να έχει τραβήξει τόσο το σχοινί. Όταν μερικούς μήνες μετά, οι χρηματαγορές στράφηκαν εναντίον των ελληνικών ομολόγων, ο μέσος Γερμανός το είδε κάπως ως Θεία Δίκη. Οι έλληνες, επί τέλους, θα κατέβαλαν το κόστος της αμαρτίας τους.


Το ζητούμενο για τους Γερμανούς δεν ήταν το κόστος μιας βοήθειας προς την Ελλάδα. Αυτό δεν τους πείραζε να το καταβάλουν. Το ζητούμενο ήταν η αποκατάσταση της ηθικής τάξης, η σημασία του να τιμωρηθεί η Ελλάδα για τις αμαρτίες της - για το γεγονός ότι με την αμετροέπειά της έθεσε σε κίνδυνο το club που τόσο γενναιόδωρα την αποδέχθηκε ως μέλος. Και όταν αυτό το club είναι το στήριγμα του νομίσματος για την σταθερότητα του οποίου έχουν πασχίσει χρόνια και χρόνια, τότε σύσσωμοι οι γερμανοί απαιτούν εκδίκηση. Αν μη τι άλλο, ζητούν την παραδειγματική τιμωρία των Ελλήνων - ακόμα κι αν η τιμωρία μας στοιχίσει στους ίδιους.



Η Συνθήκη των Βερσαλλιών


Το 1919, οι νικητές του Α' παγκοσμίου πολέμου, υποκινούμενοι από την οργή των λαών τους για την απώλεια τόσων νέων στα χαρακώματα, επέβαλαν στον γερμανικό λαό αδυσώπητους οικονομικούς όρους με σκοπό όχι το χρήμα αλλά... την εκδίκηση. Ένιωθαν ηθική ανάγκη να τιμωρήσουν τους ηττημένους που είχαν ξεκινήσει τον δολοφονικότερο, έως τότε, πόλεμο στην ιστορία. Ήταν σοφή μια τέτοια τιμωρία; Η ίδια η ιστορία απαντά αρνητικά.

Εκείνες τις ημέρες που οι νικητές επεξεργάζονταν την Συνθήκη, βρέθηκε στις Βερσαλλίες ως παρατηρητής ο John Maynard Keynes, ο γνωστός μας οικονομολόγος που αργότερα θα διαφώτιζε τις αιτίες της Μεγάλης Ύφεσης της δεκαετίας του 1930. Από την πρώτη στιγμή, ο Keynes κατέληξε στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για μια καταστροφική Συνθήκη, τόσο για τους ηττημένους όσο και για τους νικητές. Κι είχε τόσο δίκιο!

Από την μία, οι Επανορθώσεις ποτέ δεν βοήθησαν τους νικητές αρκετά ενώ, από την άλλη, είχαν εφιαλτικά αποτελέσματα στην Γερμανία, την οικονομική ζωή της οποίας αφαίμαξαν τόσο που ο Χίτλερ βρήκε εύφορο έδαφος πάνω στο οποίο να σπείρει τα δηλητηριασμένα κηρύγματά του. Και δεν ήταν μόνο αυτό. Το γεγονός ότι μια μεγάλη βιομηχανική χώρα αναγκάστηκε να εισάγει όλο και λιγότερα αγαθά από την Γαλλία και την Βρετανία αποσταθεροποίησε την βιομηχανία των δύο Ευρωπαίων νικητών. Την αποσταθεροποίησε τόσο που όταν "χτύπησε" το 1929 το χτύπημα ήταν ακόμα πιο επώδυνο.
Η Νέα Συνθήκη των Βερσαλλιών


Αναφερόμενος ο Keynes στους όρους της Συνθήκης των Βερσαλλιών, έγραψε:
"... η ανειλικρινής αποδοχή... όρων που ήταν αδύνατον να τηρηθούν..., και τους οποίους δεν είχε σκοπό να τηρήσει, καθιστά την Γερμανία το ίδιο ένοχη με τους Συμμάχους οι οποίοι επέβαλαν όρους που δεν είχαν το δικαίωμα να επιβάλουν." (2)

Αν η Συνθήκη εκείνη μας δίδαξε κάτι, αυτό είναι το εξής απλό: Παρασυρμένοι από την ισχύ τους, οι ισχυροί μπορεί κάλλιστα να επιβάλουν στους ανίσχυρους συνθήκες και όρους που αποδυναμώνουν όλους. Αυτός ακριβώς είναι ο φόβος μου για την συμφωνία που επέβαλε η τρόικα ΔΝΤ-ΕΕ-ΕΚΤ στην ηττημένη χώρα μας. Τα παραπάνω λόγια του Keynes σαν να είναι γραμμένα για την κοινή ενοχή τόσο εκείνων που μας επέβαλαν μια σύγχρονη έκδοση της Συνθήκης των Βερσαλλιών όσο και την δική μας που την αποδεχθήκαμε.


Σκληρά λόγια, τραβηγμένα; Όσο τραβηγμένα και οι χαρακτηρισμοί του Keynes για την Συνθήκη των Βερσαλλιών. Όταν το 1929 ήρθε το Κραχ, και κατόπιν μετατράπηκε στην Μεγάλη Ύφεση (όπως περίπου το 2008 μετατρέπεται σήμερα, δύο χρόνια αργότερα, σε μια αντίστοιχη παγκόσμια ύφεση), οι νικητές του 1919, που για μια δεκαετία ζούσαν το όνειρο της υψηλής ανάπτυξης, του μηδενικού πληθωρισμού, και των χαμηλών επιτοκίων τα οποία εξασφάλιζε το κοινό νόμισμα της εποχής (ο Χρυσός Κανόνας), ξάφνου βρέθηκαν στην δύνη ενός απρόβλεπτου κυκλώνα. O Keynes τον περιέγραψε ως εξής:


"Οι άμεσες αιτίες... βρίσκονται στην καταστροφική πτώση των αξιών όχι μόνο των αγαθών αλλά όλων των περιουσιακών στοιχείων... Λογιών-λογιών οφειλέτες ανακαλύπτουν ότι τα χρέη τους ξεπερνούν την αξία της περιουσίας τους... Ελάχιστες κυβερνήσεις έχουν αρκετά αποθεματικά για να καλύψουν τις υποχρεώσεις τους, οι οποίες παραμένουν σταθερές. Και το χειρότερο, αυτού του είδους η κατάρρευση είναι αυτο-τροφοδοτούμενη." (3)


Σας θυμίζει κάτι αυτή η περιγραφή;


Τότε και τώρα

Η Γερμανία δεν ευθύνεται για το Κραχ του 1929, όπως και η Ελλάδα δεν ευθύνεται για το 2008. Όμως, όταν προκύπτει ένα Κραχ, Συνθήκες όπως εκείνη των Βερσαλλιών του 1919 και της νέας έκδοσής της (του 2010) επιταχύνουν και βαθαίνουν την Κρίση, αντί να την αναχαιτίζουν.



Ας θυμηθούμε την δυναμική της Κρίσης του Μεσοπολέμου. Όσο η Κρίση βάθαινε, τόσο τα κράτη αναγκάζονταν να μειώνουν τις δαπάνες τους για να συμπιέσουν τα διογκούμενα χρέη. Κι όσο μείωναν τις δαπάνες, τα χρέη αύξαναν καθώς αυξανόταν η ανεργία, μειώνονταν οι επενδύσεις και έπεφταν τα φορολογικά έσοδα. Κάποια στιγμή, το ένα κράτος μετά το άλλο αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το κοινό νόμισμα της εποχής, τον Χρυσό Κανόνα, προσπαθώντας η κάθε χώρα να αυξήσει την ανταγωνιστικότητά της με υποτιμήσεις και αποπληθωρισμό. Επειδή όμως αυτό δεν γίνεται όταν όλοι κάνουν το ίδιο, βρέθηκαν να επιδίδονται σε μια κούρσα προς τον πάτο. Μήπως κι αυτό σας θυμίζει κάτι;



Σήμερα τι συμβαίνει; Τίποτα διαφορετικό! Είχαμε μια κρίση που ξεκίνησε, όπως και το 1929, στην Wall Street. Η μεταβίβαση των ζημιών από τις τράπεζες στα κράτη οδήγησε στην υπερχρέωση των τελευταίων. Το πρώτο κράτος που γονάτισε κάτω από αυτό το χρέος ήταν το δικό μας. Και τότε οι ισχυροί της δικής μας εποχής αποφάσισαν να μας εκδικηθούν. Το μόνο που δεν έκαναν ήταν να επιβάλουν στον Πρωθυπουργό μας να υπογράψει την συμφωνία με την τρόικα ΔΝΤ-ΕΕ-ΕΚΤ σε ένα βαγόνι των Γερμανικών Σιδηροδρόμων σε κάποιο δάσος της Βαυαρίας...(4)

/

Ποια είναι η πεμπτουσία της Συμφωνίας αυτής; Η επιβολή σε ελλειμματικές χώρες (όπως η δική μας, η Ισπανία, η Πορτογαλία και αλλού) να πνίξουν την εγχώρια ζήτηση. Ποιο το αποτέλεσμα τότε και τώρα; Το ίδιο και το αυτό: Η επέκταση της ασθένειας και στις πλεονασματικές χώρες! Αυτά έχουν οι Συνθήκες τύπου Βερσαλλιών: Σπαταλούν την ισχύ των ισχυρών με αποτέλεσμα (τόσο το 1919 όσο και το 2010) την ένδεια όλων μας - ισχυρών και αδύναμων. Και για να μη λέτε ότι αυτά τα βγάζω από το μυαλό μου, να τα λόγια του Keynes:

"Ορμώμενοι από παρανοϊκές ψευδαισθήσεις "μεγαλείου" και μια ριψοκίνδυνη απώλεια της αίσθησης του ίδιου του του συμφέροντος, ο ελληνικός λαός ανέτρεψε τα θεμέλια στα οποία όλοι μας ζούσαμε και χτίζαμε. Όμως οι εκπρόσωποι της Ευρωπαϊκής Ένωσης πήραν το ρίσκο να ολοκληρώσουν την καταστροφή την οποία ξεκίνησε η Ελλάδα με μια συμφωνία χρηματοδότησης η οποία, αν εφαρμοστεί, σίγουρα θα χειροτερέψει περισσότερο (αντί να αναζωογονήσει) το ευαίσθητο, περίπλοκο οργανικό σύνολο το οποίο τόσο έχει ταραχθεί και θρυμματιστεί από την Κρίση του 2008, και το οποίο είναι το μοναδικό πλαίσιο στο οποίο οι λαοί της Ευρώπης δύνανται να εργασθούν και να ζήσουν." (5)



Προφανώς δεν είναι αυτές οι ακριβείς φράσεις του Keynes. Δεν απέχουν όμως παρά ελάχιστα! (6)



Η απλή ερώτηση που θα ήθελα, αν μπορούσα, να απευθύνω στον μέσο γερμανό, είναι η εξής: Δέχεσαι να επαναληφθεί, στο όνομά σου, ένα 1919; Να επιβληθεί, αυτή τη φορά από την χώρα σου, σε μία άλλη ηττημένη χώρα (την Ελλάδα), Συμφωνία τύπου Βερσαλλιών; Θα συμπλήρωνα τα ερωτήματα αυτά λέγοντάς του ότι η Συμφωνία που μας επέβαλε η τρόικα ΔΝΤ-ΕΕ-ΕΚΤ, ελέω Γερμανίας, είναι ακριβώς το ίδιο ανορθολογική με την Συνθήκη των Βερσαλλιών καθώς:


(α) επιβάλει στην ηττημένη χώρα μία βασανιστική και ασυνήθιστη τιμωρία και

(β) με μαθηματική ακρίβεια θα πλήξει τους τιμωρούς ίσως πιο βάναυσα απ' ότι θα πλήξει τους τιμωρούμενους (σε σχέση, π.χ., με το τι θα ίσχυε αν επέτρεπαν στην Ελλάδα να αναδιαρθρώσει το χρέος της και, αντί να δανείσουν το ελληνικό δημόσιο με τόσα δις, να υποστηρίξουν τον τραπεζικό μας τομέα).
Ο μέσος γερμανός αξίζει κάτι καλύτερο

Ο μέσος γερμανός θα παραξενευόταν που αναφέρομαι στην συμφωνία στήριξης της Ελλάδας ως "βασανιστική και ασυνήθιστη τιμωρία". Θα αναρωτιόταν: "Μα τι λέει αυτός; Εμείς τους σώζουμε από την πτώχευση!"

Το πρόβλημα βέβαια είναι ότι δεν μας σώζουν από τίποτα. Τα επιτόκια που συμφώνησε να καταβάλει η κυβέρνησή μας θυμίζουν την αποδοχή των Επανορθώσεων εκ μέρους της γερμανικής ηγεσίας το 1919: Όροι που εγγυώνται πως, μετά από μια μακρά περίοδο ένδειας, θα αδυνατούμε να αποπληρώσουμε τα δάνεια - όπως ακριβώς και η Γερμανία στον μεσοπόλεμο δεν μπόρεσε να συνεχίσει τις Επανορθώσεις. (7)


Για να μην πολυλογώ κι άλλο, η συμφωνία μας με την τρόικα, η Νέα Συνθήκη των Βερσαλλιών (ή μήπως των Αθηνών;), θυμίζει την θεραπεία ενός κακούργου γιατρού που δίνει αρκετό φάρμακο στον βαριά ασθενή για να τον κρατήσει στην ζωή (με στόχο την μεγιστοποίηση του πόνου), αλλά του αρνείται εκείνο το φάρμακο το οποίο διαθέτει, και το οποίο θα απέτρεπε τον θάνατο. Έτσι και η συμφωνία διάσωσής μας: Αναβάλει τον προαναγγελθέντα θάνατο τόσο όσο να μεγιστοποιηθεί η ζημιά στην ελληνική οικονομία.


Μας αξίζει μια τέτοια τιμωρία; Μπορεί. Τουλάχιστον ο μέσος γερμανός έτσι νομίζει. Δεν είναι όμως αυτό το ζήτημα. Το ερώτημα τίθεται αλλιώς: Αξίζει στον μέσο γερμανό το αποτέλεσμα μιας τέτοιας εκδικητικής τιμωρίας; Νομίζω πως όχι. Έχει εργασθεί πολύ σκληρά ο μέσος γερμανός για να του πρέπει μια Κρίση σαν αυτή που θα έρθει αν η κυβέρνησή του επιμείνει να μας επιβάλει τις Νέες Βερσαλλίες.

Για να το κατανοήσει όμως αυτό ο μέσος γερμανός, πρέπει να είναι διατεθειμένος να αναλογιστεί τι συνέβη στην χώρα του και βρίσκεται και αυτή σήμερα στην ίδια δύνη με εμάς. Πρέπει να καταλάβει ότι η Γερμανία μπήκε σε περιπέτειες, όχι λόγω του σπάταλου ελληνικού δημοσίου, αλλά λόγω της Κατάρρευσης του 2008. Ότι για πρώτη φορά μετά από 30 χρόνια, τα πλεονάσματα της χώρας του έπαψε να τα ρουφά το Αμερικανικό εμπορικό έλλειμμα. Ότι μέχρι το 2008, το Γερμανικό θαύμα οφειλόταν:
(α) στους σκληρά εργαζόμενους γερμανούς αλλά και
(β) στην μαζική δημοσιονομική "ανευθυνότητα" των Αμερικανών, οι οποίοι αύξαναν τα ελλείμματά τους κι έτσι απορροφούσαν μαζικά τα πλεονάσματα της Ευρώπης και της Ασίας.

Σήμερα χρειαζόμαστε νέες πηγές μαζικής δημοσιονομικής "ανευθυνότητας", ώστε τα προϊόντα της Siemens και της BMW (αλλά και της Κίνας, της Ιαπωνίας, της Ταιβάν, της Ολλανδίας κλπ) να βρίσκουν αγοραστές. Υπό αυτό το πρίσμα, η μετατροπή ελλειμματικών χωρών όπως η Ελλάδα (αλλά και ο Νότος όλος, η Βρετανία, η Ιρλανδία κλπ) σε καμένη γη, και η παράδοση τους στην σκοτοδίνη της ύφεσης, αποτελεί το αποτελεσματικότερο μέσο υπονόμευσης της Γερμανικής οικονομίας. Ας αναλάβει επί τέλους η Γερμανία ηγεμονικό ρόλο, κάτι που απαιτεί την χρήση των πλεονασμάτων της για την δημιουργία ζήτησης για τα γερμανικά αγαθά εντός και εκτός των γερμανικών συνόρων.

Αυτό θα έλεγα στον μέσο γερμανό, αν με άκουγε. Θα του έλεγα ξανά και ξανά ότι εμείς οι έλληνες μπορεί και να αξίζουμε, έτσι που τα κάναμε, την μετατροπή της χώρας μας σε καμένη γη. Θα τον ρωτούσα όμως: Αξίζει σε εσάς, στους γερμανούς εργαζόμενους, μια πολιτική ελίτ που σας οδηγεί ολοταχώς στις αγκάλες ενός οικονομικού ολοκαυτώματος; Νομίζω πως θα συμφωνούσε πως η απάντηση είναι αρνητική.

Από την άλλη, μια τέτοια εξέλιξη δεν θέλει πολύ για να προκύψει. Πολλοί λαοί, με πρώτον τον γερμανικό, έχουν σφάλει ως προς τις απαιτήσεις του συμφέροντός τους και με ενθουσιασμό πορεύτηκαν στην καταστροφή που τους οδήγησαν οι κυβερνήτες τους. Όπως έγραφε ο Keynes το 1920 για την original Συνθήκη των Βερσαλλιών: Ίσως αποτελεί ιστορική αλήθεια ότι κανενός είδους κοινωνίας δεν αφανίζεται παρά μόνο εξ αιτίας δικών της επιλογών. (8)
Βιβλιογραφία
(1) Το οποίο μεταφράζεται χαλαρά ως «Η εξωφρενική τρέλα των Τευτόνων», βλ. E. F. Heckscher, Mercantilism, δεύτερη έκδοση, Λονδίνο: Allen & Unwin, 1962, Τόμος 1, σελ.56. Ευχαριστώ τον Νίκο Θεοχαράκη για την επισήμανση καθώς και για άλλα σχόλια.
(2) “Dr. Melchior: A Defeated Enemy” στα Two Memoirs του John Maynard Keynes (1949), όπως αυτά ανατυπώθηκαν στο Collected Writings, Vol. X: Essays in Biography, σελ. 428.
(3) John Maynard Keynes (1932). "The World's Economic Outlook", The Atlantic Monthly(4) Για την ιστορία θυμίζω ότι οι Σύμμαχοι επέβαλαν στους Γερμανούς την υπογραφή της παράδοσής τους στο βαγόνι του Γάλλου στρατηγού Foch, στο δάσος της Compiegne, κάπου 65 χλμ από το Παρίσι. Όταν είκοσι χρόνια αργότερα συνθηκολόγησαν οι Γάλλοι, μετά την επέλαση του Χίτλερ, ο τελευταίος απαίτησε η συνθηκολόγηση της Γαλλίας να υπογραφτεί στο ίδιο βαγόνι. (5) Βλ. την εισαγωγή του βιβλίου του John Maynard Keynes'. The Economic Consequences of the Peace, Harcourt Brace, Νέα Υόρκη, 1920.(6) Για να δείτε τα πραγματικά λόγια του Keynes, να προβείτε στις εξής απλές αντικαταστάσεις των μαυρισμένων λέξεων: "Γερμανικό" αντί για ελληνικό, "Γαλλίας και Βρετανίας" αντί για Ευρωπαϊκής Ένωσης, "Ελλάδα" αντί για Γερμανία, "Ειρήνη" αντί για συμφωνία χρηματοδότησης, "τον πόλεμο" αντί για την Κρίση του 2008. (7) Αξίζει να σημειώσουμε ότι στον Μεσοπόλεμο οι Επανορθώσεις στοίχιζαν στην Γερμανία 2,5% του ΑΕΠ ετησίως. Οι δικές μας Βερσαλλίες απαιτούν 6%!(8) Κεφάλαιο 6, σελ.238, The Economic Consequences of the Peace, Harcourt Brace New York, 1920