ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΑΙ ΤΟ ΧΡΗΜΑ

Και τι δεν θα κάναμε (κάποιοι από εμάς) γι΄ αυτό... Τόσο είναι ποθητό και ισχυρό το χρήμα. Δεν έχει όρια η συσσώρευσή του. Όλα αυτά είναι βέβαια γνωστά. Εκείνο που ίσως δεν είναι τόσο γνωστό, όπως λέει ο Ρίτσαρντ Σίφορντ, καθηγητής της Κλασικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο του Έξετερ, είναι πως και οι αρχαίοι Έλληνες είχαν παρατηρήσει από νωρίς αυτή τη χαρακτηριστική ιδιότητα του χρήματος να μη δέχεται όρια.


Ο νομοθέτης Σόλων και αργότερα ο Αριστοτέλης μιλούσαν περιφρονητικά γι΄ αυτή την ιδιότητα. Το ίδιο και ο Αριστοφάνης στον «Πλούτο», το αρχαιότερο σωζόμενο οικονομικό κείμενο, όπως το χαρακτήρισε ο Ρίτσαρντ Σίφορντ σε ομιλία του, όταν ανακηρύχθηκε πρόεδρος της Ένωσης Κλασικών Σπουδών της Γλασκώβης.


Ακόμη και η ελληνική μυθολογία δεν έμεινε ανεπηρέαστη από το χρήμα. Όπως στον μύθο του Μίδα. Ή στον μύθο του Ερυσίχθονα. Ο Ερυσίχθων κόβει ένα ιερό άλσος για να φτιάξει σαλόνι και τιμωρείται από τους θεούς να μη μπορεί να κορέσει ποτέ την πείνα του. Καμιά τροφή- ούτε από τη γη ούτε από τη θάλασσα ούτε από τον αέρα- δεν του φτάνει για να χορτάσει. Πουλάει την κόρη του σε έναν γάμο από συμφέρον κι εκείνη ξαναγυρίζει πίσω. Κι αυτό επαναλαμβάνεται συνεχώς. Στο τέλος, ο Ερυσίχθων καταλήγει να καταβροχθίσει τον εαυτό του (κάτι που μας θυμίζει πολλούς απεγνωσμένους σύγχρονους καπιταλιστές σε καιρούς οικονομικής κρίσης). Οι αρχαίοι είχαν μύθους για πολλά από τα σύγχρονα μεγάλα προβλήματά μας.

Το πανίσχυρο χρήμα που δεν γνωρίζει όρια τούς ανησυχούσε βαθιά. Κι αυτό εκφραζόταν ακόμη και στην ηθική και τη φιλοσοφία. Έτσι, ο Πλάτων γράφει στον «Φίληβο» πως το όριο πρέπει να κυβερνά το απεριόριστο. Κι ο Αριστοτέλης στα «Ηθικά Νικομάχεια» πως «το κακό είναι το απεριόριστο». «Αν θα μου ζητούσαν να χαρακτηρίσω την έκβαση της Ορέστειας του Αισχύλου, θα μιλούσα για νίκη του ορίου επί του απεριόριστου», λέει ο Σίφορντ. «Για περιορισμό του απεριόριστου κύκλου της εκδίκησης και της απεριόριστης συσσώρευσης του πλούτου».


Στην πολιορκία των Θηβών, ο Χορός ικετεύει τον Ετεοκλή να μην πολεμήσει τον αδελφό του. Όμως υποχρεώνεται να το κάνει από την κατάρα του πατέρα του Οιδίποδα, που έχει καταδικάσει τους δύο αδελφούς να μοιράσουν τη βασιλική κληρονομιά με το σπαθί. Ισχυρίζεται πως η κατάρα τον αναγκάζει να βάλει το κέρδος πάνω από τον θάνατο («κέρδος πρότερον υστέρου μόρου»). «Στους αρχαίους Έλληνες υπήρχε αυτό που λέω κουλτούρα του ορίου», λέει ο Σίφορντ. «Αντίθετα, η δική μας κουλτούρα χαρακτηρίζεται από εχθρότητα σε κάθε όριο».

Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός μάς επιτρέπει σήμερα να δούμε πόσο παράδοξη και καταστροφική είναι η σύγχρονη λατρεία του απεριόριστου στην οικονομία μας και στην κοινωνία μας. Δεν έχουμε πάψει να ζούμε με το βάρος της κατάρας του Οιδίποδα.

Tου ΡΟΥΣΣΟΥ ΒΡΑΝΑ