ΤΟ ΝΕΟ “ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ”

Αναδημοσιεύουμε απο το http://www.antinews.gr/ μια ενδιαφέρουσα ανάλυση.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΣΤΗ ΔΙΚΑΙΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ
Του Αιμίλιου Αυγουλέα*

Το Πρόβλημα και οι Κοινές Διαπιστώσεις
Στο κατώφλι του 2009 τα ερείπια που σώρευσε και θα σωρεύσει περαιτέρω η παγκόσμια οικονομική κρίση προβάλουν απειλητικά γύρω μας. Έτσι μέσα σε κλίμα παγκόσμιας απαισιοδοξίας και ζοφώδους αναμονής χειρότερων ημερών είναι εύκολο να ξεχάσουμε πως η παρούσα κρίση αποτελεί επίσης τη μεγαλύτερη ευκαιρία των τελευταίων πενήντα ετών για να επαναπροσδιορίσουμε το ρόλο της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας της αγοράς και να τονώσουμε τους θεσμούς της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Το υπόδειγμα οικονομικής ανάπτυξης που βασίσθηκε στις τραπεζικές πιστώσεις, στην χρηματιστηριακή κερδοσκοπία και τον άγριο ανταγωνισμό μεταξύ αγοράς και κοινωνίας ξεπεράσθηκε ανεπιστρεπτί. Το καινούργιο υπόδειγμα οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης και επανα-οριοθέτησης της οικονομίας της αγοράς είναι προ των πυλών. Υιοθετώντας λοιπόν αυτόν τον παράταιρο τόνο αισιοδοξίας στον παρόν άρθρο και με το βλέμμα εστιασμένο σε μια μακρόπνοη ατζέντα οικονομικών και θεσμικών αλλαγών για τη δημιουργία οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης θα ήθελα να ξεκινήσω την ανάλυση με μερικές διαπιστώσεις. Για να παραφράσω τον Πρόεδρο Ρούσβελτ στην πρώτη του ομιλία ως πρόεδρος των ΗΠΑ, τον Μάρτιο του 1933, σε περίοδο κορύφωσης της οικονομικής ύφεσης, «δεν υπήρξε ποτέ εποχή πιο κάταλληλη από την σημερινή για να πούμε την αλήθεια, ολόκληρη την αλήθεια, με ειλικρίνεια και αποφασιστικότητα».

Αποτελεί κοινό τόπο πως η αφορμή για το ξέσπασμα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης ήταν η ταυτόγχρονη διάρρηξη μιας διπλής οικονομικής φούσκας εκείνης της αγοράς περιουσιακών στοιχείων (asset markets), όπως η αγορά στέγης, και εκείνης των πιστωτικών αγορών. Τα φθηνά επιτόκια τροφοδοτούσαν την πιστωτική υπερεπέκταση η οποία με την σειρά της τροφοδοτούσε την αλματώδη αύξηση στις τιμές των ακινήτων και άλλων περιουσιακών αγαθών. Η διάρρηξη της φούσκας των πιστωτικών αγορών σήμανε επίσης το τέλος της εποχής της μεγάλης μόχλευσης για τράπεζες, επιχειρήσεις, επενδυτικά κεφάλαια, και ιδιώτες των οποίων τα επενδυτικά και επιχειρηματικά σχέδια και εν τέλει ο πρόσκαιρος πλουτισμός είχε βασισθεί στην απόκτηση τεράστιου δανεισμού. Στην προσπάθεια λοιπόν των ώς άνω να ανακτήσουν κεφάλαια και να μειώσουν το δανεισμό τους (deleveraging) σημειώθηκαν μαζικές πωλήσεις χρηματοπιστωτικών επενδύσεων, κυρίως μετοχών και ομολόγων, που είχαν αγορασθεί με δανεικά, δημιουργώντας μια ανεπανάληπτη, μετά το 1930, πτώση των τιμών τους στις παγκόσμιες χρηματαγορές. Το πιο πάνω φαινόμενο γενικά ονομάζουμε παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση. ‘Ομως η παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση σύντομα εξελίχθηκε, όπως αναμενόταν, σε παγκόσμια οικονομική κρίση, λόγω της πιστωτικής στενότητας, αλλά και της πτώσης της ζήτησης σε τομείς κλειδιά, όπως οι κατασκευές και τα μαζικά καταναλωτικά αγαθά. Όλα αυτά δημιουργούν προοπτική μεγάλης ανεργίας και σημαντικής πτώσης της παραγωγής (οικονομικής ύφεση) σχεδόν σε όλες τις χώρες του κόσμου, η οποία θα κλονίσει συθέμελα την κοινωνική ειρήνη και τις παραγωγικές δομές των δυτικών δημοκρατιών.
Σύμφωνα με τις προβλέψεις όλων των έγκριτων αναλυτών η κρίση θα ενταθεί εντός του 2009 και λόγω της σφιχτής πολιτικής πιστώσεων που θα ακολουθήσουν οι τράπεζες καθόλη τη διάρκεια του 2009 και πιο πέρα. Μάλιστα πολλές από αυτές θα συνεχίσουν να έχουν, ή θα αποκτήσουν, πρόβλημα οικονομικής βιωσιμότητας καθώς η βαθιά κρίση θα καθιστά άκρως προβληματική την εξυπηρέτηση πολλών εκ των δανείων τους. Οπότε οι κυβερνήσεις θα αντιμετωπίσουν πάλι το δίλημμα του εάν θα πρέπει να αφήσουν μερικές εξ΄αυτών να καταρρεύσουν ή θα τους χορηγήσουν καινούργια πακέτα σωτηρίας σε πολύ δύσκολες δημοσιονομικές συνθήκες. Την στιγμή μάλιστα που οι πόροι αυτοί θα πρέπει να κατευθυνθούν σε ευάλωττες κοινωνικές ομάδες οι οποίες πλήττονται ήδη βαθύτατα από την κρίση.
Αναντίρρητα οι επεκτατικές δημοσιονομικές πολιτικές είναι η μόνη λύση βραχυπρόθεσμα για το ξεπέρασμα της κρίσης χωρίς να θιγούν βασικές παραγωγικές και κοινωνικές υποδομές. Ο καλύτερος τρόπος χρησιμοποίησης αυτών των δημόσιων πόρων, οι οποίοι ας μην λησμονείται προέρχονται απο δανεισμό, είναι για τον εκσυγχρονισμό οδικών δικτύων ή δικτύων μεταφοράς ενέργειας και όχι για τη χορηγία απλών φορολογικών ελαφρύνσεων που τονώνουν την κατανάλωση. Μεταξύ άλλων σοβαρών πλεονεκτημάτων που έχει η πρώτη λύση είναι και το γεγονός πως ο χρήστης των βελτιωμένων υποδομών θα συμβάλλει μακροπρόθεσμα στην αποπληρωμή του χρέους, που θα έχει στο μεταξύ σωρευθεί, μέσω της είσπραξης των εσόδων χρήσης. Αντιθέτως στην περίπτωση των φορολογικών ελαφρύνσεων απλώς ενισχύεται η κατανάλωση διαιωνίζοντας ένα μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης που αποδείχθηκε στρεβλό. ‘Ομως παρότι σήμερα είμαστε όλοι Κευνσιανοί’, όπως πρόσφατα παρατήρησε ο Martin Woolf στους Financial Times και επικροτούν από την ίδια εφημερίδα οι διάσημοι οικονομολόγοι Joe Stiglitz και Willem Buiter, μακροχρόνια τα ελλείμματα μπορούν να αποδειχθούν θηλία στο λαιμό της εθνικής οικονομίας, ‘οπως άλλωστε διαπιστωνουμε στην Ελλάδα σήμερα. Επίσης ο μεγάλος δημόσιος δανεισμός και τα ελλείμματα είναι δημοκρατικώς αποδεκτά μόνον όταν δημιουργούνται σε συνθήκες μεγάλης οικονομικής κρίσης, όπως η σημερινή, και τα δανεικά χρησιμοποιούνται με χρηστό τρόπο και επ’ ωφελεία του δημόσιου συμφέροντος και της κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης της χώρας και όχι για να θρέψουν και να θεριέψουν διεφθαρμένες πολιτικές και οικονομικές ελίτ. Επομένως ανάπτυξη που απλώς βασίζεται σε διευρυμένα δημοσιονομικά ελλείμματα και υπερμεγέθες δημόσιο χρέος δεν είναι μακροχρόνια βιώσιμη και ένα εναλλακτικό μοντέλο χρειάζεται να τεθεί σε εφαρμογή σε εθνικό και παγκόσμιο επιπεδο και μάλιστα το συντομότερο δυνατόν.
Το εναλλακτικό αυτό μοντέλο δεν είναι δυνατόν να γίνει μακροχρόνια αποδεκτό από χώρες με προσανατολισμό στην οικονομία της αγοράς εάν δεν γίνουν αντιληπτές οι πραγματικές αιτίες της κατάρρευσης του χρηματιστηριακού καπιταλισμού.
Η Ηθική των Νεοφιλελεύθερων Αγορών: ‘Εγκλημα και Τιμωρία
Η τυφλή απληστία των τραπεζών και των στελεχών τους και η εξαιρετικά ελλιπής δημόσια εποπτεία οδήγησαν το παγκόσμιο χρηματοοικονομικό σύστημα στο χείλος του γκρεμού. Όμως τα αίτια της κρίσης είναι βαθύτερα. Τούτα είναι ριζωμένα στην απολύτως δογματική και εμφανώς θρησκευτικη προσήλωση κυβερνήσεων και αγορών τα τελευταία τριάντα χρόνια σε ένα οικονομικό και πολιτικό δόγμα που αγνόησε την αναδιανομή του πλούτου προς όφελος του αναίτια υπερβολικού πλουτισμού και θεώρησε την ακραία και παράλογη εισοδηματικη ανισότητα αναγκαίο παρελκόμενο της αποτελεσματικής λειτουργίας των αγορών. Στην πραγματικότητα βέβαια δεν ήταν μόνον τα ελκυστικά μαθηματικά μοντέλα των κορυφαίων οικονομολόγων του νεοφιλευθερισμού και το τυφλό και ανελέητο κυνήγι του κέρδους ο λόγος επικράτησης της ακραίας νεοφιλεύθερης εκδοχής της οικονομίας της αγοράς επί όλων των αντιπάλων της. Ο λόγος επικράτησης του ολέθριου αυτού προτύπου είναι στην πραγματικότητα πολύ πιο σκοτεινός και επικίνδυνος. Πρόκειται για την ανομολόγητη υιοθέτηση της ιδέας πως κάθε μορφή συλλογικότητας αποτελεί τυραννία που εμπόδιζει την αδέσμευτη έκφραση και δραστηριότητα των ατόμων. Η πεποίθηση αυτή προπαγανδίσθηκε μαζικά μέσα από τα γραπτά της Αμερικανίδας στοχαστού Ayn Rand και αποδόθηκε με μοναδικό τρόπο και με μια και μόνον φράση από τη Βρετανή πολιτικό Margaret Thatcher: ‘ η κοινωνία δεν είναι υπαρκτή οντότητα, υπάρχουν μόνο μεμονωμένα άτομα (άνδρες και γυναίκες) και υπάρχουν οικογένειες’.
Οι απόψεις αυτές οδήγησαν σε μια απόλυτη εκπτωση των ηθικών αξιών με τις οποίες είχε γαλουχηθεί η ανθρωπότητα μέχρι τότε είτε λόγω της επιρροής αλτρουιστικών θρησκευτικών αντιλήψεων είτε, μετά τα μισά του 190υ αιώνα, λόγω της ιδεολογικής κυριαρχίας των αρχών του ουτοπικού σοσιαλισμού και του μαρξισμού. Όμως οι πεπτωκότες ιδεολογίες δεν αντικαταστάθηκαν από ένα ιδεολογικό και θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας της οικονομίας της αγοράς το οποίο θα ενθάρρυνε τη βιώσιμη ανάπτυξη αλλά από άκρατο ατομικισμό που εκφράσθηκε με τυφλή προσήλωση στην επιδίωξη του κέρδους με κάθε μέσο και άκρατο καταναλωτισμό. ‘Ολα αυτά βέβαια χωρίς καμιά φροντίδα για την προστασία των φυσικών πόρων που στο τέλος τέλος καθε γενιά απλώς χειρίζεται καταπίστευματικά (in trust) και οφείλει να παραδώσει στην επόμενη. Ο άκρατος ατομικισμός και η ολέθρια προσήλωση στη δυνατότητα της αγοράς να αυτορυθμίζεται δεν οδήγησε σε αποτελεσματικές αγορές αλλά σε μια πλήρη κατάπτωση κάθε έννοιας ατομικής και συλλογικής ηθικής. Παραδείγματα της άκρατης ανηθικότητας με την οποία λειτούργησε η αγορά αποτελούν στην Ελλάδα μεταξύ άλλων η εξαπάτηση των επενδυτών από πλήθος νεοεισηγμένες στο χρηματιστήριο εταιρίες, την περίοδο της χρηματιστηριακής φούσκας, και η πρόσφατη κυνική απόπειρα λεηλασίας των αποθεματικών των ασφαλιστικών ταμείων μέσω των διαβόητων δομημένων ομολόγων. Στις δε ΗΠΑ τα παραδείγματα είναι πάμπολλα με κορυφαία τα σκάνδαλα της ENRON, της πυραμίδας των κεφαλαίων Madoff, και τις συνθήκες μαζικής χορήγησης στεγαστικών δανείων υψηλού κινδύνου και μειωμένης εξασφάλισης (subprime rate adjusted mortgages). Στις δύο πρώτες υποθέσεις επιφανείς εκπρόσωποι της Αμερικανικής κοινωνίας δεν αρκέσθηκαν στο να εξαπατήσουν τους μεγαλοπενδυτές τους. Στην περίπτωση της ENRON τα διευθυντικά στελέχη της εταιρίας ενθάρρυναν τους εργαζόμενους της εταιρίας να επενδύσουν τις ατομικές και συλλογικές τους, μεσω του συνταξιοδοτικού τους ταμείου, αποταμιεύσεις σε μετοχές της ENRON , οι οποίες μετά την κατάρρευση της εταιρίας εξαφανίσθηκαν. Στην υπόθεση Madoff, ο μεγαλοαπατεώνας καταχράσθηκε ακόμη και τα χρήματα που είχε επενδύσει στα κεφαλαιά του η συναγωγή της συνοικίας του με σκοπό τη διενέργεια αγαθοεργιών.
Τέλος στην περίπτωση των στεγαστικών δανείων μειωμένης εξασφάλισης, στρατιές πωλητών, αντιπροσώπων των τραπεζών των ΗΠΑ, όργωναν για χρόνια τις φτωχότερες γειτονίες του Σικάγο και των άλλων Αμερικανικών μεγαλουπόλεων πουλώντας στη βάση επιθετικών μεθόδων πρόωθησης (aggressive sales policy), στεγαστικά δάνεια που τους απέφεραν παχυλές αμοιβές από προμήθειες. Η εμφανής αδυναμία που είχαν οι αγοραστές, είτε να καταλάβουν τους όρους του συμβολαίου και τους κινδύνους που τα δάνεια αυτά έκρυβαν (λόγω του χαμηλού μορφωτικού τους επιπέδου), είτε να αποπληρώσουν τα εν λόγω δάνεια (λόγω της χαμηλής τους εισoδηματικής κατάστασης), ουδόλως απέτρεψε τους φερέλπιδες πωλητές από το κυνήγι του πράσινου θησαυρού. Σήμερα τα μισά και πλέον από τα διευθυντικά στελέχη της ENRON βρίσκονται καταδικασμένα για απάτη στις ομοσπονδιακές φυλακές, ο Madoff είναι σε κατ’ οίκον περιορισμό αντιμετωπίζοντας την προοπτική της ισόβιας φυλάκισης, και εκατοντάδες πωλητές δανείων μειωμένης εξασφάλισης αντιμετωπίζουν το φάσμα της φυλακής για απάτες και της χρεωκοπίας, λόγω των μαζικών αστικών αγωγών που έχουν εγείρει εναντίον τους τα άστεγα πλέον θυματά τους.
Το Νέο (Παγκόσμιο) Κοινωνικό Συμβόλαιο
Οι προβληματισμοί πολλών σημαντικών διανοητών από τον χώρο των πανεπιστημίων και του τύπου σχετικά με το περιεχόμενο του νέου συμβολαίου μεταξύ παγκοσμιοποιημένων αγορών και παγκόσμιας κοινωνίας συγκλίνουν κατά τη γνώμη του γράφοντος σε 3 βασικούς άξονες: (1) νέο Οικονομικό υπόδειγμα το οποίο θα βασίζεται στις εναλλακτικές πηγές ενέργειας και την ανάπτυξη του κοινωνικού κεφαλαίου και του ανθρώπινου δυναμικού, (2) αναδίαρθρωση του χρηματοπιστωτικού τομέα και της πολιτικής ιδιωτικών επενδύσεων, (3) θεσμική μεταρρύθμιση.
Το νέο οικονομικό υπόδειγμα θα πρέπει να βασισθεί:
(α) Στην ανάπτυξη νέων τεχνολογιών στην καθημερινή ζωή και στην παραγωγική διαδικασία. Επίσης ανάπτυξη τεχνολογικών καινοτομιών που κάνουν αποδοτική τη χρήση εναλλακτικών πηγών ενέργειας, ειδικώς των πιο αποδοτικών από αυτές που είναι τα φωτοβολταικά πάρκα, τα οποία όμως παρουσιάζουν σήμερα σημαντικά προβλήματα αποθήκευσης ενέργειας και κυρίως απωλειών στη μεταφορά της. Εάν τα τεχνικά αυτά προβλήματα ξεπερασθούν μέσω τεχνολογικών καινοτομιών που ήδη αναπτύσσονται, τότε το ενεργειακό κέντρο του πλανήτη μεταφέρεται από τις χώρες του Αραβικού κόλπου στην Αφρική.
(β) Αναπτυξιακές επενδύσεις: Το χρηματοπιστωτικό σύστημα θα πρέπει να τροφοδοτεί τις αναπτυξιακές επενδύσεις οι οποίες επίσης πρέπει να αποκτήσουν ως βασική στόχευση την κοινωνική ανάπτυξη. Ως τέτοια ανάπτυξη νοείται όχι τόσο η δημιουργία βαριάς μορφής παραγωγικών υποδομών αλλά περισσότερο η ανάπτυξη των δεξιοτήτων των φτωχών για να γίνουν παραγωγικοί, την ένταξη των γυναικών στις αναπτυσσόμενες χώρες στην οικονομική ζωή, και τη βελτίωση των υποδομών εκπαίδευσης και υγείας. Στον 21ο αιώνα οι ασφαλείς δείκτες οικονομικής ανάπτυξης θα είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι με το επίπεδο παιδείας, υγείας, και υγιεινής του πληθυσμού.
Αναδιάρθρωση του χρηματοπιστωτικού τομέα. Το νέο εποπτικό πλαίσιο για τις παγκόσμιες χρηματοοικονομικές αγορές οφείλει να προβλέπει πως η λειτουργία του χρηματοπιστωτικού συστήματος υπηρετεί την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη των χωρών και όχι απλώς την αλόγιστη αναζήτηση κέρδους, η οποία σωρεύει συστημικούς κινδύνους, όπως συνέβη την τελευταία δεκαετία. Επίσης κατά τη γνώμη του γράφοντος είναι επιτακτική μια νέα οργανωτική διάρθρωση των τραπεζικών ιδρυμάτων. Αυτά θα πρέπει να είναι μικρότερα, πιο ασφαλή, πιο εξειδικευμένα, και να παρέχουν ‘ενα υψηλότερο επίπεδο υπηρεσιών στους καταναλωτές, διευκολύνοντας επίσης την πρόσβαση στο σύστημα των πιο απομονωμένων κοινωνικών ομάδων μέσω της τεχνική των μικροχρηματοδτήσεων (microfinance).
Παρότι η ριζική αναδιάρθρωση των εποπτικών και οργανωτικών δομών του χρηματοπιστωτικού τομέα παραμένει ζητούμενο μια άλλη πρόσφατη εξέλιξη στο χώρο των επενδυτικών κεφαλαίων, εξαιρουμένων των hedge funds και των sovereign wealth funds τείνει να αποκτήσει εντυπωσιακές διαστάσεις. Βλέπουμε λοιπόν πως τα παγκόσμια επενδυτικά κεφάλαια αποφασίζουν στην πραξη να εφαρμόσουν πολιτική ηθικών επενδύσεων (ethical investment) την οποία μαλιστα συγκεκριμενοποιούν δίνοντας έμφαση σε επενδύσεις σε εταιρίες οι οποίες υπόκεινται και εφαρμόζουν αυστηρούς κανόνες εταιρικής διακυβέρνσης και παίρνουν πολύ σοβαρά τις περιβαντολλογικές τους υποχρεώσεις και τις υποχρεώσεις εταιρικής κοινωνική ευθύνης που απορρέουν από την επιχειρηματική τους δραστηριότητα (corporate social responsibility). Επίσης τα ίδια μεγάλα επενδυτικά κεφάλαια αποσύρουν τις επενδύσεις τους από εταιρίες που ακολουθούν αμφίβολης ηθικής επιχειρηματικές πρακτικές. Δεδομένων των υποχρέωσεων των διαχειριστών των ως άνω κεφαλάιων να παράγουν αποδόσεις η επενδυτική αυτή στροφή δεν οφείλεται σε κάποια αλτρουιστική επιρροή. Αντιθέτως η πρακτική αυτή είναι ενδεικτική της πεποίθησής τους πως η προσήλωση της επιχειρηματικής δραστηριότητας στις αρχές της κοινωνική ανάπτυξης και ευθύνης αποτελεί μακροπρόθεσμα την ασφαλέστερη και παραγωγικότερη επένδυση.
Θεσμική μεταρρύθμιση και Οικονομική ανάπτυξη: Τα τελευταία τριάντα χρόνια οι σχέσεις κομμάτων, πολιτικών προσώπων και κυβερνήσεων με τις επιχειρήσεις, τις τράπεζες, και τους ισχυρούς του πλούτου κατέστη ιδιαιτέρως προβληματική σε πολλές χώρες της δύσης. Η σχέση αυτή οδήγησε, ειδικώς σε χώρες όπως η Ελλάδα, στις οποίες παρατηρούνται υψηλότατα επίπεδα διαφθοράς μεταξύ των δημοσίων προσώπων, σε μια ανομολόγητη αλλά ισχυρότατη ανάσχεση της αποτελεσματικής λειτουργίας των δημοκρατικών θεσμών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί εδώ η υπόθέση της Siemens. Σε πολλές περιπτώσεις, παρά την ύπαρξη ανόθευτων γενικών εκλογών, η φράση του Προέδρου Λίνκολν, η οποία αποτελεί την καλυτερη περιγραφή της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας: ‘κυβέρνηση του λαού, δια του λαού, για το λαό’, θα πρέπει να φάνταζε ως κενή περιεχομένου στα μάτια των πολιτών. Αυτοί βιώνουν καθημερινά τις στρεβλώσεις που δημιουργεί η παντοδυναμία των ΜΜΕ και των ισχυρών του πλούτου. ‘Ομως η αποδυνάμωση των παντοδύναμων οικονομικών ελίτ, οι οποίες αντλούσαν τη δυναμή τους από τα χρηματοπιστωτικά κεφάλαια, κάνουν αυτή την καταλληλότερη εποχή για τον θεσμικό επαναπροσδιορισμό των σχέσεων των οργάνων αντιπροσώπευσης και διακυβέρνησης με τις ισχυρές και μειοψηφικές ομάδες συμφερόντων. Τα πάλαι ποτέ αδύναμα κοινοβούλια και κυβερνήσεις έχουν σήμερα μια μοναδική ευκαιρία να εκσυγχρονίσουν και να εμπλουτίσουν τους θεσμούς της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, επαναπροσδιορίζοντας την σχεση κράτους, κοινωνίας, οικονομίας και ΜΜΕ, χωρίς να φοβούνται τα αμείλικτα αντίποινα των άλλοτε πανίσχυρων ελίτ.
Η απαλλαγή της οικονομικής ζωής και των κρατικών επενδύσεων από τα λογής λογής καρτέλ θα απελευθερώσει τις πραγματικές παραγωγικές δυνάμεις σε μια σειρά χωρών, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας, δημιουργώντας στέρεες συνθήκες οικονομικής ανάπτυξης και ευημερίας καθώς και δικαιότερης και πιο αξιοκρατικης κατανομής του πλούτου.
Εν κατακλείδι, εάν οι περισσότερες από τις ώς άνω τάσεις/προτάσεις αποκρυσταλλωθούν/υλοποιηθούν σχετικά σύντομα, τότε οι χειμαζόμενοι από την οικονομική κρίση πολίτες των χωρών της δύσης δεν θα έχουν πια, για να χρησιμοποίησω την ιστορική φράση του Πρόεδρου Ρούσβελτ κατά την προναφερθείσα ομιλία, ‘να φοβούνται τίποτε εκτός από τον ίδιον το φόβο, τον παράλογο φόβο που παραλύει τις ψυχές των ανθρώπων και την οικονομική δραστηριότητα.’! Και είναι αυτός ο φόβος που εχει γίνει πια ο μεγαλύτερος εχθρός του μελλοντός μας.

*Ο Αιμίλιος Αυγουλέας, είναι καθηγητής (Reader) Διεθνούς Χρηματοοικονομικού Δικαίου, στη Nομική Σχολή, του University of Manhcester.