“89” Η συγκυβέρνηση, η κάθαρση και τα επακόλουθα…

Είκοσι χρόνια πριν.

Σοβαρά σκάνδαλα μονοπωλούν το ενδιαφέρον στην πολιτική ζωή της χώρας, με κορυφαία την υπόθεση Κοσκωτά. Τον Ιούνιο του '89 οι εκλογές δεν δίνουν αυτοδυναμία σε κανένα κόμμα. Αν διεξαχθούν νέες εκλογές, τα σκάνδαλα θα παραγραφούν. Κάπως έτσι η δεξιά του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη σχηματίζει κυβέρνηση με τη σκληροπυρηνική αριστερά του Χαρίλαου Φλωράκη.

Οι πολιτικές συνθήκες της εποχής

Συνοδευόμενο από τις υποθέσεις των τηλεφωνικών υποκλοπών και του γιουγκοσλαβικού καλαμποκιού (που είχε βαφτιστεί ελληνικό για περισσότερες επιδοτήσεις από την ΕΕ), το σκάνδαλο με πρωταγωνιστή τον νεαρό τραπεζίτη Κοσκωτά, ιδιοκτήτη της Τράπεζας Κρήτης και μέσων ενημέρωσης, άρχισε να ξεδιπλώνεται από τα μέσα του 1988.

Στις 19 Οκτωβρίου του ασκείται ποινική δίωξη για κατάχρηση δισεκατομμυρίων δραχμών. Αντιπολίτευση και Τύπος ασκούν δριμεία κριτική, στο επίκεντρο της οποίας τοποθετείται ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Παπανδρέου και υπουργός Δικαιοσύνης, Αγαμέμνων Κουτσόγιωργας - κατηγορείται ότι εμπόδιζε τον έλεγχο στην Τράπεζα Κρήτης. Καταγγελίες έκαναν λόγο ακόμη και για δωροδοκία του ίδιου του Ανδρέα Παπανδρέου από τον Κοσκωτά.

Υπό τη σκιά των περίφημων «πάμπερς» (τα κουτιά από τις πάνες μέσα στα οποία οι υπάλληλοι του Κοσκωτά φέρονταν να βάζουν τα χρήματα των δωροδοκιών), το ΠΑΣΟΚ αναγκάζεται να προκηρύξει εκλογές στις 18 Ιουνίου του 1989. Η ΝΔ αναδεικνύεται πρώτο κόμμα με διαφορά πέντε μονάδων από το ΠΑΣΟΚ (Ν.Δ. 44,25% με 145 έδρες, ΠΑΣΟΚ 39,15% με 125 έδρες, Συνασπισμός 13,12% με 28 έδρες). Ωστόσο, δεν είναι σε θέση να σχηματίσει αυτοδύναμη κυβέρνηση. Είχε προηγηθεί η ψήφιση εκλογικού νόμου από το ΠΑΣΟΚ - κοντά στην απλή αναλογική - προκειμένου να αποτραπεί η αυτοδυναμία της ΝΔ.

Ιστορική ευκαιρία ή παγίδα;

Ο Συνασπισμός, μια εκλογική συμμαχία του ΚΚΕ (Χαρίλαος Φλωράκης) και της ΕΑΡ (Ελληνική Αριστερά - Λεωνίδας Κύρκος) είναι ρυθμιστής των εξελίξεων αντιμετωπίζοντας συγχρόνως και ένα δίλημμα: αν δεν σχηματιστεί κυβέρνηση και προκηρυχθούν νέες εκλογές οι πολιτικές ευθύνες για τα σκάνδαλα που συγκλονίζουν τη χώρα παραγράφονται.

Στην τελική απόφαση των ηγετών της αριστεράς θα βαρύνει ένας ηθικός παράγοντας (η ανάγκη κάθαρσης) αλλά και ένας πολιτικός υπολογισμός: ότι το ΠΑΣΟΚ, που περνάει τότε σοβαρή εσωτερική κρίση, θα διαλυθεί με αποτέλεσμα την ενδυνάμωση του Συνασπισμού. Έτσι θα αποδεχθούν τελικά τη δημιουργία κυβέρνησης συνεργασίας με τη ΝΔ του - «αποστάτη» - Κωνσταντίνου Μητσοτάκη. Μία εξέλιξη η οποία προκαλεί αίσθηση όχι μόνο στο εσωτερικό της χώρας αλλά και διεθνώς.

Δύο στελέχη του ΣΥΝ, ο Φώτης Κουβέλης και ο Νίκος Κωνσταντόπουλος, αναλαμβάνουν χαρτοφυλάκια στην ιδιόμορφη κυβέρνηση υπό τον Τζανή Τζαννετάκη που συμφωνείται ότι θα έχει περιορισμένη θητεία - 3 μήνες - και μόνο δύο αρμοδιότητες: αφενός τη δρομολόγηση ποινικής διαλεύκανσης των σκανδάλων, αφετέρου την προετοιμασία αδιάβλητων εκλογών βάσει του ισχύοντος εκλογικού νόμου.

Το Πολιτικό Γραφείο της ΚΕ του ΚΚΕ, σε ανακοίνωσή του στις 4 Ιουλίου, ανέφερε πως η συγκυβέρνηση «ήταν η μόνη δυνατή λύση που θα μπορούσε να επιτευχθεί για να προωθήσει σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα την πολιτική της κάθαρσης, τη δημοκρατική λειτουργία των θεσμών, την περιστολή της κομματικοποίησης [στο δημόσιο] και της κρατικής καταστολής, το άνοιγμα της ραδιοτηλεόρασης ώστε να οδηγηθεί η χώρα σε αδιάβλητες εκλογές». Όμως, η κρισιμότερη απόφαση που καλείται να πάρει η ιδιότυπη κοινοβουλευτική πλειοψηφία είναι η παραπομπή του Ανδρέα Παπανδρέου στο Ειδικό Δικαστήριο: ο πρώην πρωθυπουργός τελικά παραπέμπεται, προκαλώντας τη συσπείρωση των μελών του ΠΑΣΟΚ που αισθάνονται ότι ολόκληρο το κόμμα τους βρίσκεται υπό διωγμό από τη «βρώμικη συμμαχία» ΝΔ και αριστεράς.

Το εγχείρημα καταρρίπτεται

Η κυβέρνηση Τζαννετάκη παραιτείται στις 7 Οκτωβρίου 1989. Στις εκλογές, ένα μήνα αργότερα, 5 Νοεμβρίου, προκύπτουν τα εξής αποτελέσματα: Ν.Δ. 46,19% (+1,94) και 148 έδρες, ΠΑΣΟΚ 40,67% (+1,52) και 128 έδρες, ΣΥΝ 10,97% (-2,15) και 21 έδρες. Ο ΣΥΝ χάνει 120.000 ψηφοφόρους, αντίθετα με το ΠΑΣΟΚ που αποδεικνύεται σκληρό καρύδι, αυξάνοντας τα ποσοστά του. Το σχέδιο «ροκανίσματος» του ΠΑΣΟΚ καταρρέει και η Αριστερά εισέρχεται σε περίοδο κρίσης.

Για ακόμη μια φορά δεν σχηματίζεται αυτοδύναμη κυβέρνηση, γεγονός που οδήγησε στη λύση της «οικουμενικής» κυβέρνησης, υπό τον οικονομολόγο Ξενοφώντα Ζολώτα. ΝΔ, ΠΑΣΟΚ και Συνασπισμός συνεργάζονται στο όνομα της διαφύλαξης των θεσμών. Ύστερα από την αδυναμία εκλογής Προέδρου της Δημοκρατίας, στις 8 Απριλίου του 1990 επαναλαμβάνονται βουλευτικές εκλογές. Η αυτοδύναμη κυβέρνηση Μητσοτάκη - με 151 έδρες - αποτελεί γεγονός (Ν.Δ. 46,88% (+0,69) και 150 έδρες, ΠΑΣΟΚ 38,61% και 123 έδρες, Συνασπισμός 10,28% και 19 έδρες, «Ανεξάρτητοι» μονοεδρικών (ΠΑΣΟΚ και ΣΥΝ) 1,02% και 4 έδρες (2 προσχώρησαν στο ΠΑΣΟΚ και 2 στο ΣΥΝ), Οικολόγοι Εναλλακτικοί 0,77% και 1 έδρα, Εμπιστοσύνη και Πεπρωμένο 0,70% και 2 έδρες, ΔΗΑΝΑ 0,67% και 1 έδρα (προσχώρησε στη ΝΔ).

Η Αριστερά του 1989 κατηγορείται ακόμη και σήμερα ότι τελικά προετοίμασε τη μελλοντική νίκη της ΝΔ. Η συμμετοχή της στο κυβερνητικό σχήμα ήταν ένα από τα θέματα που προκάλεσαν τη διάσπαση στους κόλπους του ΚΚΕ το 1991, ύστερα από την προσχώρηση ενός διόλου ευκαταφρόνητου αριθμού στελεχών του ΚΚΕ στο Συνασπισμό (αποχωρούν 15 μέλη της Κεντρικής Επιτροπής και δεκάδες στελέχη).

Βασίλης Κωστούλας Ομάδα TVXS