Τελευταία μέρα...τελευταίο τσιγάρο;

«Τα τσιγάρα είναι υπέροχα» και… «το κάπνισμα είναι προσευχή», «το πάθος των έντιμων ανθρώπων» – Θα συνεχίσουμε να καπνίζουμε vivendo pericolosamente, «παρέα» με το Σαρτρ, τη Μελίνα, τον Καμί, το Γκόρπα, τον Καρούζο, το Βάρναλη κι αμέτρητους άλλους…

Fumeρ rest prier (το κάπνισμα είναι προσευχή), έλεγαν οι καπνιστές του ρομαντικού Παρισιού στην αυγή του 20ου αιώνα. Το τσιγάρο, ανάμεσα στον δείκτη και στον μέσο, κάνει το χέρι πιο εύγλωττο, το στόμα λαλίστερο, το μυαλό διαυγέστερο. Ο καπνός είναι υπαινιγμός– μπορεί να του προσδώσει κανείς όποιο περιεχόμενο προκρίνει. Κι ύστερα, ό,τι και να έχει κανείς να καταλογίσει στο κάπνισμα, σίγουρα δεν μπορεί να το καταδικάσει ως στερημένου νοήματος- αφού, με τα λόγια του ίδιου του Ντεριντά, είναι μια δραστηριότητα που «σηματοδοτεί τη σημασία». Το κάπνισμα είναι καταβροχθιστικό πάθος, θα επέμειναν οι θεριακλήδες επίγονοί τους, φέρνοντας στο μυαλό τους τα πούρα της Κολέτ, τις πίπες του Σιμενόν, τα κίτρινα δάχτυλα του Σαρτρ…
Ο Σπένσερ τον ανακήρυσσε τον καπνό θεϊκό. Και λίγο αργότερα, ο Μολιέρος έβαζε στο στόμα του ήρωά του τη φράση: «Είναι το πάθος των έντιμων ανθρώπων, και όποιος ζει χωρίς καπνό δεν αξίζει να ζει…». Έστω κι αν με καπνό- λένε οι δυνάστες γιατροί- ζει κανείς λιγότερο. Κι έτσι μας κόβουν το τσιγάρο…Κι όλοι εμείς που συνηθίσαμε να γράφουμε και να διαβάζουμε με τη γόπα να σιγοκαίει στο τασάκι ή να αναθρώσκει από τα μισόκλειστα χείλη τσούζοντας τα βλέφαρά μας νιώθουμε τώρα διωκόμενοι…

Μ’ αρέσει ο τρόπος που υπερασπίστηκε κάποτε τον καπνό ο Ζολά, αν και στερημένος επί 12ετία την «υπέρτατη απόλαυση»: «Είδα μεγάλους συγγραφείς να καπνίζουν πολύ και η διάνοιά τους να διατηρεί την υπέροχή της διαύγεια», έγραψε. «Αν η ιδιοφυϊα είναι μια νεύρωση, γιατί να θέλουμε να τη θεραπεύσουμε; Η τελειότητα είναι τόσο πληκτική , ώστε μετανιώνω συχνά που «διορθώθηκα» εγκαταλείποντας τον καπνό».
Κι είναι στ’ αλήθεια πληκτική η υγιεινιστική αντιμετώπιση της ζωής…Εξάλλου, η γοητεία του τσιγάρου έγκειται εν πολλοίς στο ότι «ενδίδουμε σ’ αυτό οικειοθελώς, σε αναζήτηση της απόλαυσης, ακόμη κι αν- ή ίσως ακριβώς επειδή- αυτή η απόλαυση είναι άρρηκτα δεμένη με την υπόσχεση της διακινδύνευσης», καθώς έγραψαν οι συγγραφείς μιας μνημειώδους ιστορίας του καπνού Σ. Γκίλμαν και Ζ. Τσαν.
Δεν ξέρω αν έχει εκπνεύσει εντελώς σήμερα το παμπάλαιο, συναρπαστικό αίτημα του «vivere pericolosamente=ζην επικινδύνως» – έστω κι αν το κάπνισμα είναι η πλέον ασφαλής εκδοχή του. Υπήρξε πάντως συστατικό στοιχείο της κουλτούρας μας. Ακόμη κι αν τα αμερικανικά ταχυδρομεία απάλειψαν το τσιγάρο από τα γραμματόσημα που απεικονίζουν τον μπλουζίστα Ρόμπερτ Τζόνσον ή τον εμβληματικό ζωγράφο Τζάκσον Πόλοκ, ακόμα κι αν οι Γάλλοι ακολούθησαν ασμένως, αποσπώντας τη γόπα από τα δάχτυλα του Καμί, τα δαχτυλίδια του καπνού θα συνεχίσουν να θολώνουν γλυκά κάθε χειρονομία που ομνύει στη θεατρικότητα, να συνοδεύουν κάθε πνευματικό σκίρτημα. Αρκεί να θυμηθούμε το δίχτυ της σαγήνης που υφαίνει με κάθε της ρουφηξιά η υπέροχη Τζιν Σίμπεργκ στο αριστούργημα του Τριφό «Με κομένη την ανάσα» ή η δική μας Μελίνα Μερκούρη στη «Στέλλα» του Κακογιάννη.
Είτε το θεωρούμε «υπέροχο» (όπως ο Ρίτσαρντ Κλάιν στην ελεγεία του “Τα τσιγάρα είναι υπέροχα”) είτε καταστροφικό, χωρίς το κάπνισμα ο 20ος αιώνας δεν θα ήταν αυτός που υπήρξε. Τι μπορεί να το αντικαταστήσει; Πώς μπορεί η κοινοτοπία της καλής υγείας να ανταγωνιστεί «μια κομμένη ανάσα»;


Με πούρα, μες στους καπνούς, και η επανάσταση...
«Cigarettes and coffee, man – that’s the combination»= καφές και τσιγάρο, αυτός είναι συνδυασμός. Υπάρχουν κι άλλοι υπέροχοι συνδυασμοί. Τσιγάρο και ποτό. Και λογοτεχνία. Και μουσική. Όσα συνιστούν τη μυθολογία του καπνού και ειδικά εκείνο το κομμάτι της που συνδέεται με την τέχνη και τους καλλιτέχνες, με τη νύχτα, με τα μπαρ, με τα σκυλάδικα, με τη μικρή ένδειξη «παραβατικότητας», με το πάθος, με τον ερωτικό αισθησιασμό και τα επινίκιά του, με τους χωρισμούς, με μια ελάχιστη «αυτοχειρία», που υποδηλώνει ότι η ζωή μου είναι δική μου κι αν γουστάρω της βάζω φωτιά και την καπνίζω.
Και όσοι, παρά τις απαγορεύσεις, παραμένουν φανατικοί καπνιστές θα συνεχίσουν να φουμέρνουν ακούγοντας λίγο Γκένσμπουργκ ή και όσους άλλους προσεύχονταν σε έναν Θεό καπνιστή-χαβανέζικων. Υπάρχει κι ο εγχώριος ύμνος του Ακη Πάνου, «Η ζωή μου όλη είναι ένα τσιγάρο». Ή και το άλλο, το καλύτερο τραγούδι που είπε ποτέ ο Φίλιππος Νικολάου: «Στο άδειο μου πακέτο απόψε μπήκες, δεν ξέρω τι ζητάς και αν το βρήκες, αχ να ‘σουνα τσιγάρο τελευταίο, γουλιά γουλιά μαζί σου να τα λέω» ή ακόμα του Μάλαμα «τσιγάρο ατέλειωτο βαρύ η μοναξιά μου…» ή του Λοΐζου «να ‘χαμε τώρα δυο τσιγάρα και δύο για μετά». Και πάμε στα ρεμπέτικα, και ρωτάω όλους τους άκαπνους: «Θα υπήρχε ΡΕΜΠΕΤΙΚΟ τραγούδι δίχως τους καπνούς, τους τεκέδες, τους λουλάδες, τα τσιγαριλίκια; Μάλλον όχι. Οι άνθρωποι έτσι «φτιάχνονταν κι έγραφαν μεγάλα τραγούδια.


Θα ‘ρθουν άραγε εποχές που η συνήθεια θα περιγράφεται ως μέρος μιας περίεργης ηθογραφίας, για την οποία πολλοί θα απορούν ή και θα εξίστανται, όπως συμβαίνει τώρα με τα «χασικλίδικα», κι εποχές που οι έρωτες, οι χωρισμοί και οι μοναξιές θα βρίσκουν άλλους έμμετρους συντρόφους, άλλες μονάδες μέτρησης του χρόνου και του βάθους απ’ το τσιγαράκι; Κι εποχές που θα παίζονται τα λαϊκά σε κατακάθαρη ατμόσφαιρα και που τα περίπτερα θα ξενυχτούν μόνο για τις εφημερίδες της Κυριακής και που κι αυτές θα διαβάζονται χωρίς τσιγάρο; Και τότε πού θα πάνε στα άφιλτρα του Καρούζου και ποιος θα ανάβει στον Γκόρπα («νύχτα στρωμένη τσιγάρα λέξεις») ένα τσιγάρο και πού θα σημειώνει στίχους ο Βρεττάκος αν δεν υπάρχουν πακέτα και πώς θα μοιάζει η υπόγεια ταβέρνα του Βάρναλη χωρίς «καπνούς και βρισιές»;
http://itzikas.wordpress.com/