Σκανδιναβικό μοντέλο και Ελλάδα

Του ΓΕΡΤ ΣΒΕΝΣΕΝ

Η διεθνής οικονομική κρίση επαναφέρει στο προσκήνιο την αντιπαράθεση για το ρόλο του κράτους, την κοινωνική συνοχή, το φορολογικό σύστημα - και μαζί τους το περίφημο «σκανδιναβικό μοντέλο».*Ο καθηγητής Γερτ Σβένσεν, του Πανεπιστημίου του Αρχους της Δανίας, από τους κορυφαίους μελετητές του κράτους κοινωνικής πρόνοιας, αναλύει τις ιδιαιτερότητες του μοντέλου και τις προϋποθέσεις για την εφαρμογή του σε μια χώρα όπως είναι η Ελλάδα.
Τα τέσσερα σκανδιναβικά κράτη κοινωνικής πρόνοιας (Δανία, Σουηδία, Νορβηγία και Φιλανδία) είναι πιθανώς τα πιο επιτυχημένα στον κόσμο όσον αφορά την ευημερία, την ευτυχία και την απουσία διαφθοράς. Η οικονομική τους επιτυχία δείχνει να βρίσκεται σε αντίθεση με το νόμο της βαρύτητας, καθώς τα κράτη αυτά έχουν δομηθεί με τέτοιο τρόπο ώστε να μειώνουν τα κίνητρα των πολιτών τους να είναι αποτελεσματικοί για τον εαυτό τους και μόνο. Οι φόροι και οι μεταβιβαστικές πληρωμές είναι από τις υψηλότερες στον κόσμο, χρηματοδοτώντας τα «δωρεάν» δημόσια αγαθά στους πολίτες και καταβάλλονται ισομερώς σε όλους.
Το μοντέλο της καθολικής κοινωνικής πρόνοιας στην Σκανδιναβία δίνει στο κράτος τον κυρίαρχο ρόλο του προμηθευτή των κοινωνικών υπηρεσιών μέσω της κύριας χρηματοδοτικής πηγής, που είναι οι διάφοροι φόροι. * Στη Δανία, π.χ., περίπου το 70% του εθνικού εισοδήματος συγκεντρώνεται από τους φόρους και ύστερα αναδιανέμεται μέσω του δημόσιου τομέα. Ένας στους τρεις απασχολούμενους άλλωστε εργάζεται εκεί στον δημόσιο τομέα.Έτσι, τα σκανδιναβικά κράτη έχουν μία ασυνήθη ισότητα στην κατανομή του εισοδήματος -τουλάχιστον μετά την αφαίρεση των φόρων. Το σύγχρονο κράτος πρόνοιας είναι ένα θαυμαστό επίτευγμα, όπου ένα σημαντικό ποσοστό του συνολικού εισοδήματος μεταφέρεται τακτικά από τους οικονομικά ισχυρότερους στους πιο αδύναμους. Όμως, το σκανδιναβικό μοντέλο φαίνεται να περικλείει και τους σπόρους της καταστροφής του: Αν οι αποδέκτες των πληρωμών αρχίσουν να εξαπατούν -μη παράγοντας- τότε η φορολογία θα φτάσει το 100% για εκείνους που θα πληρώνουν φόρους. Όπως λέει και η δανική λαϊκή ρήση, «Θα πληρώνεται κανείς από το κράτος για να κοιμάται πολλές ώρες».Για τους οικονομολόγους, λοιπόν, τα σκανδιναβικά κράτη είναι τόσο αινιγματικά όσο και η αγριομέλισσα για τους μελετητές της αεροδυναμικής.

Πώς πετάει η αγριομέλισσα; Αν μπορέσουμε να προσδιορίσουμε το «καύσιμο» που κάνει την αγριομέλισσα να πετάει και τα σκανδιναβικά κράτη να λειτουργούν, η ανακάλυψη μπορεί να βοηθήσει και άλλες χώρες όπως η Ελλάδα. Πιστεύω ότι αυτό που εξηγεί την επιτυχία των Σκανδιναβών είναι τα συσσωρευμένα «αποθέματα κοινωνικού κεφαλαίου». Το κοινωνικό κεφάλαιο είναι η ικανότητα των πολιτών να συνεργάζονται εθελοντικά χωρίς να χρειάζεται να καταγράφουν τις πράξεις τους. Το μέτρο που χρησιμοποιούμε για να μετρούμε αυτή την ικανότητα είναι η κοινωνική εμπιστοσύνη. Αυτό το μέτρο μάς επιτρέπει να εξηγήσουμε γιατί «η αγριομέλισσα πετάει» παρά τα ισχυρά κίνητρα που υπάρχουν για εξαπάτηση του κράτους.Η κοινωνική εμπιστοσύνη μετριέται ως το ποσοστό του πληθυσμού που επιλέγει μία μεταξύ των δύο αντιθετικών προτάσεων που ακολουθούν:Α. Μπορεί κανείς να εμπιστευθεί τους περισσότερους ανθρώπους γύρω του.Β. Πρέπει να είναι κανείς πολύ προσεκτικός γιατί «ποτέ δεν ξέρεις». Τα δεδομένα του αρχείου Κοινωνικής Εμπιστοσύνης σε 86 χώρες προέρχονται από την Παγκόσμια Επιθεώρηση Αξιών και το Πρόγραμμα Κοινωνικού Κεφαλαίου Δανίας του οποίου προΐσταμαι. Ένα από τα αποτελέσματά του είναι ότι τα τέσσερα σκανδιναβικά κράτη έχουν πολύ περισσότερα αποθέματα κοινωνικής εμπιστοσύνης:* Στη Δανία, στη Νορβηγία και στη Σουηδία το 60% απαντάει ότι «εμπιστεύεται τους ανθρώπους». Προτιμά, δηλαδή, την Α πρόταση.* Η Φιλανδία ακολουθεί στην τέταρτη θέση με 56% και ακολουθούν οι Κάτω Χώρες. Αυτά τα υψηλά ποσοστά εξηγούν γιατί οι οικονομίες τους λειτουργούν καλύτερα και γιατί η «αγριομέλισσα πετάει».


* Κάτω από αυτή την ομάδα βρίσκουμε τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες και ακολουθεί ένα μείγμα ασιατικών, ανατολικοευρωπαϊκών, αφρικανικών και νοτιοαμερικανικών χωρών.* Στο τέλος βρίσκονται χώρες όπως η Βραζιλία, οι Φιλιππίνες, η Κόστα Ρίκα και η Ουγκάντα με ποσοστά κάτω του 10%. Ο μέσος όρος για τις 86 χώρες είναι 28%.* Η Ελλάδα βρίσκεται κάτω από τον μέσο όρο. Μόνο το 24% δηλώνει ότι εμπιστεύεται τους συμπολίτες του. Μια εξήγηση γι' αυτή τη διαφοροποίηση είναι η ποιότητα των θεσμών. Δεν έχει νόημα να «εμπιστεύεσαι τους περισσότερους» όταν γνωρίζεις ότι δίνουν/παίρνουν «μπαξίσι» και «μίζες», ότι απειλούν ή εκμεταλλεύονται τους κρατικούς θεσμούς προκειμένου να αποκτήσουν οι ίδιοι ειδικά προνόμια. Με άλλα λόγια, αν οι θεσμοί λειτουργούν σωστά, μειώνονται οι πιθανότητες ότι θα εξαπατηθείς ή ότι θα εξαπατήσεις. * Οι σκανδιναβικές χώρες βρίσκονται στην κορυφή όσον αφορά την απουσία διαφθοράς. Η Δανία βρίσκεται στην πρώτη θέση, ενώ η Ελλάδα βρίσκεται στη θέση 56. Σε γενικές γραμμές πιστεύω ότι μια εξήγηση γιατί οι σκανδιναβικές αγριομέλισσες πετάνε τόσο καλά είναι το καύσιμο που ονομάζεται «κοινωνική εμπιστοσύνη». Οι πολίτες εμπιστεύονται ότι οι συμπολίτες τους θα δουλεύουν και θα πληρώνουν φόρους, αντί να εξαπατούν (δηλαδή να παραμένουν εξαρτημένοι από τα κοινωνικά επιδόματα). Επίσης, εμπιστεύονται ότι τους φόρους που πληρώνουν δεν θα τους ιδιοποιούνται διεφθαρμένοι γραφειοκράτες και πολιτικοί αλλά θα επενδύονται σε συλλογικά αγαθά από το κράτος. Σε μη διεφθαρμένες χώρες, οι πολίτες παίρνουν πίσω αυτά που πληρώνουν σε φόρους.* Αν χώρες, όπως η Ελλάδα, επιθυμούν να αυξήσουν τα αποθέματα του κοινωνικού κεφαλαίου, τότε το πρώτο βήμα που πρέπει να κάνουν είναι να βελτιώσουν την ποιότητα των θεσμών, καταπολεμώντας αποτελεσματικά τη διαφθορά.
http://www.enet.gr/online/online_text/c=110,id=40598496