Οι Κυκλάδες βουλιάζουν!

Ενωμένη η Παροναξία
Έρευνες στη Ρήνεια απέδειξαν ότι
πριν από 20.000 χρόνια τα νησιά ήταν ενωμένα

Στα κρυστάλλινα νερά της αινιγματικής Ρήνειας,
του νησιού που κάποτε ήταν η νεκρόπολη της Δήλου,
βρέθηκε η αρχή του μονοπατιού που οδηγεί σε ένα από τα πολλά μυστήρια του Αιγαίου:

την αργή μέχρι σήμερα βύθιση των Κυκλάδων.

Η Δήλος, η Ρήνεια και η Μύκονος ήταν ένα από τα τελευταία ενιαία κομμάτια ξηράς ενός τεράστιου νησιού που δέσποζε κάποτε στο Κεντρικό Αιγαίο.
Πριν από περίπου 10.000 χρόνια, η θάλασσα που εισχωρούσε διαρκώς στην ξηρά διαχώρισε τις ακτογραμμές των τριών νησιών, σχηματίζοντας σιγά σιγά την εικόνα που αντικρίζουμε σήμερα στον χάρτη. Λίγο πιο νότια, η ενωμένη Παροναξία, είχε και αυτή την ίδια μοίρα. Η θάλασσα τη σκέπασε αφήνοντας να ξεπροβάλουν τα δύο νησιά. Ο καιρός κύλησε, οι μνήμες σβήστηκαν, ώσπου το καλοκαίρι του 2002 μια ομάδα ειδικών πλησιάζει με ένα μικρό βαρκάκι την πανέμορφη παραλία της Στενής, στη Ρήνεια.

Ο Κοσμάς Παυλόπουλος, αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Γεωγραφίας του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου, φορά τη μάσκα του και μαζί με τους συνεργάτες του καταδύονται στα γαλαζοπράσινα νερά, όπου βλέπουν να ξεπροβάλει από τον πυθμένα μια ρωμαϊκή δέστρα πλοίου.

«Ήταν μόλις ενάμισι μέτρο κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας και μας επιβεβαίωσε όλα τα δεδομένα που είχαμε συγκεντρώσει από την αρχή της έρευνάς μας. Ο πυθμένας ήταν κάποτε στεριά. Και μάλιστα στο πρόσφατο, γεωλογικά, παρελθόν». Σε μικρή απόσταση από τη δέστρα, διάσπαρτα λιγοστά απομεινάρια πρόδιδαν ίχνη ανθρώπινης παρουσίας εδώ και αρκετές χιλιετίες. «Σκεφτείτε, πριν από 2.500 χρόνια, η στάθμη της θάλασσας ήταν περίπου 2,5 μέτρα χαμηλότερα». Με την εμπειρία που έχει στη γεωλογική εξέταση του πυθμένα, ο Κοσμάς Παυλόπουλος μπορεί να καταλάβει τις πληροφορίες που κρύβει ο βυθός.

Στο εργαστήριο

Η υποβρύχια εξερεύνηση συνεχίζεται και όταν μεσημεριάζει, η ομάδα από το Χαροκόπειο μαζί με την επιστημονική ομάδα της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής μεταφέρουν στις αποσκευές τους μικροσκοπικά δείγματα από τύρφες, οργανικά υλικά και ψηφιδοπαγείς αιγιαλούς (beach-rocks, μακρόστενα συνήθως βράχια που σχηματίζονται στις παραλίες μερικά μέτρα από το σημείο όπου σκάει το κύμα) για να τα αναλύσουν στο εργαστήριο.
Εκεί, βρίσκεται για τον ίδιο λόγο ένας μεγάλος αριθμός δειγμάτων που συγκεντρώθηκαν από άλλα Κυκλαδονήσια και από παράκτιες περιοχές της χώρας. Πρέπει να συγκριθούν, ώστε οι επιστήμονες να καταλάβουν τι συμβαίνει κάτω από τις Κυκλάδες και «βυθίζονται» γρηγορότερα.

Μπροστά σε μια στοίβα χαρτιών με μετρήσεις και αποτελέσματα από την ανάλυση σεισμικών τομών, βυθομετρίας, γεωμορφολογίας πυθμένων, ραδιοχρονολογήσεων και εξελιγμένων τεχνικών ανάλυσης, ο δρ γεωλόγος Βασίλης Καψιμάλης, ερευνητής στο Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας στο ΕΛΚΕΘΕ, δείχνει ικανοποιημένος, καθώς έγινε ένα ακόμη βήμα για να επιβεβαιωθεί η θεωρία του για την πιθανότητα ύπαρξης προϊστορικών καταποντισμένων οικισμών και αρχαιολογικών καταλοίπων.

Το μυστήριο του Αιγαίου

«Υπάρχει ένα μυστήριο γύρω από τις Κυκλάδες που δεν έχει σχέση με τον ρυθμό ανόδου της θαλάσσιας στάθμης», λέει στα «ΝΕΑ». «Οι Κυκλάδες κάθονται πάνω σε ένα πλατό, ένα ύβωμα, με βάθος που δεν ξεπερνά τα 200 μέτρα, που χωρίζει το Βόρειο από το Νότιο Αιγαίο. Από τη μία πλευρά του πλατό, στο Βόρειο Αιγαίο, ο πυθμένας φθάνει μέχρι τα 1.500 μέτρα βάθος, ενώ από τη νότια πλευρά, ο πυθμένας είναι ακόμα πιο βαθύς φθάνοντας τα 2.500 μέτρα βάθος. Είναι αλήθεια ότι πριν από 20.000 χρόνια, όταν η στάθμη της θάλασσας βρισκόταν 120 με 130 μέτρα χαμηλότερα απ΄ ό,τι είναι σήμερα, τα νησιά των Κυκλάδων αποτελούσαν ένα ενιαίο, τεράστιο νησί που είχε μήκος 160 χιλιόμετρα και πλάτος 70 χιλιόμετρα», λένε στα «ΝΕΑ» οι δύο επιστήμονες.

«Τα Κυκλαδονήσια βυθίζονται μισό χιλιοστό κάθε χρόνο»

ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΑ από την ανοδική τάση της θάλασσας - η οποία είναι αποτέλεσμα ενός μακροχρόνιου κλιματικού φαινομένου που επηρέασε λίγο πολύ με τον ίδιο τρόπο την Ανατολική Μεσόγειο- υπάρχουν ενδείξεις ότι το πλατό των Κυκλάδων βυθίζεται πιο γρήγορα σε σύγκριση με τις υπόλοιπες περιοχές του Αιγαίου. Σύμφωνα με τους ειδικούς το κυκλαδικό σύμπλεγμα είναι ουσιαστικά τεκτονικά ανενεργό εδώ και περίπου 1 εκατομμύριο χρόνια, χωρίς ιδιαίτερη σεισμική δραστηριότητα. Αυτή εντοπίζεται περιμετρικά του πλατό, όπως για παράδειγμα στη νότια πλευρά όπου σχηματίζεται το ηφαιστειακό τόξο».
Τι συμβαίνει λοιπόν;
Ο κ. Κοσμάς Παυλόπουλος εξηγεί: «Υπάρχει ενδεχομένως σε αρκετά χιλιόμετρα βάθος στη λιθόσφαιρα μαγματικό υλικό το οποίο προκαλεί στο υπερκείμενο πλατό ένα είδος παραμόρφωσης. Δηλαδή το κάνει κατά περιόδους να ανυψωθεί ή να κατέλθει χωρίς να το κατακερματίσει. Τα στοιχεία που έχουμε συλλέξει από πολλές περιοχές του Αιγαίου μάς οδηγούν στην εκτίμηση ότι τουλάχιστον τα τελευταία 6.000 χρόνια, το ύβωμα πάνω στο οποίο βρίσκονται τα Κυκλαδονήσια υποχωρεί προς τα κάτω με ρυθμό μισό χιλιοστό κάθε χρόνο περίπου».

Στέφανος Κρίκκης-ΤΑ ΝΕΑ, 18 Ιουνίου 2009