Κυκλάδες: Στο γιατρό χωρίς λόγο

Ανησυχητικές διαστάσεις παίρνει στα νησιά των Κυκλάδων η πορεία των ακούσιων νοσηλειών των ψυχικά πασχόντων και ο τρόπος διεξαγωγής της διαδικασίας εφαρμογής εισαγγελικών εντολών από τον νόμο που αυξάνεται τους θερινούς μήνες, Ιούλιο και Αύγουστο. Πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι τα τελευταία χρόνια ο αριθμός τους διπλασιάστηκε σε σχέση με το 2000.

Η συχνότερη ηλικιακή κατηγορία είναι μεταξύ 35-50 ετών (36%) και ο μέσος χρόνος νοσηλείας στο μεγαλύτερο ποσοστό ξεπερνούσε τις 41 ημέρες (40%). Πάνω από τις μισές ακούσιες νοσηλείες προέρχονται από τις Βορειοανατολικές Κυκλάδες. Αυτά τα νησιά παρουσιάζουν συστηματικά, κάθε χρόνο, περιστατικά που νοσηλεύονται ακούσια, σε αντίθεση με την σποραδικότητα που παρουσιάζουν τα νησιά των Δυτικών Κυκλάδων. Τα νησιά των 1.500-2.000 κατοίκων έχουν μικρές συχνότητες, κοντά στον μέσο όρο του νομού (1,2 στους 1000 κατοίκους), με εξαίρεση τη Σέριφο που παρουσιάζει εξαιρετικά αυξημένη συχνότητα.

«Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι τα δύο μεγαλύτερα νησιά των Κυκλάδων, η Σύρος και η Νάξος, παρουσιάζουν μικρότερα ποσοστά από την Πάρο και τη Μύκονο», υπογραμμίζει ο Στέλιος Στυλιανίδης, αναπληρωτής καθηγητής Κοινωνικής Ψυχιατρικής του Παντείου Πανεπιστημίου, υπεύθυνος για τις (ΚΜΨΥ), Κινητές Μονάδες Ψυχικής Υγείας ΒΑ και Δ Κυκλάδων (με συνεργάτες τον Μάριο Σταυρογιαννόπουλο και τη Στέλλα Παντελίδου) της Εταιρείας Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας. «Η χαμηλή συχνότητα εισαγγελικών από τη Μήλο, που αποτελεί έδρα ΚΜΨΥ, ενδεχομένως να είναι ένα αισιόδοξο εύρημα για την δράση αυτής της κοινοτικής δομής.

Οι μεγάλες συχνότητες που αποδίδονται στην Ανάφη και τη Φολέγανδρο είναι ασφαλώς πλασματικές, εξαιτίας του πολύ μικρού αριθμού κατοίκων των νησιών αυτών. Ωστόσο, το στοιχείο αυτό δεν μειώνει τη σημασία της ανάγκης αυτών των νησιών για υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Όπως είναι αναμενόμενο, η Σύρος και η Νάξος, τα δυο μεγαλύτερα σε πληθυσμό νησιά του νομού, παρουσιάζουν τους μεγαλύτερους αριθμούς ακούσιων εισαγωγών».

Η εποχική απασχόληση και το άγχος για την εξασφάλιση των προς το ζην για την υπόλοιπη χρονιά είναι οι παράγοντες που οδηγούν την οικογένεια στη λύση της ακούσιας νοσηλείας, μας λέει ο καθηγητής Στέλιος Στυλιανίδης Η ακούσια νοσηλεία-θεραπεία των ψυχικά πασχόντων πολιτών είναι ένα πολυσύνθετο κοινωνικό και ψυχιατρικό φαινόμενο, που εγείρει πολύπλοκα ζητήματα σε διάφορα επίπεδα, κοινωνικά, ψυχιατρικά, ιατρικά, νομικά, ηθικά, οικονομικά και πολιτικά. Είναι ένα φαινόμενο που απασχολεί τη θεραπευτική κοινότητα παγκοσμίως και οι προσπάθειες ανάδειξης και βελτίωσής του είναι συνεχείς. Η στάση απέναντι στην ακούσια νοσηλεία άλλαξε μέσα στο πέρασμα του χρόνου, από το πατερναλιστικό-αυταρχικό μοντέλο σε ένα πιο δημοκρατικό και δίκαιο, με μεγαλύτερη έμφαση στα δικαιώματα των ψυχικά ασθενών για ελευθερία και επιλογή θεραπείας.

«Η Ελλάδα κατέχει ένα θλιβερό ρεκόρ σε σύγκριση με τις άλλες χώρες της Ε.Ε., αφού πάνω από το 58% των εισαγωγών σε ψυχιατρικά τμήματα πραγματοποιούνται με τη διαδικασία της ακούσιας νοσηλείας. Οι λόγοι που εξηγούν αυτό το τεράστιο χάσμα μεταξύ διακηρύξεων περί συνέχισης της αποκαλούμενης ψυχιατρικής μεταρρύθμισης και προστασίας των ατομικών δικαιωμάτων και επικράτησης χείριστων θεραπευτικών πρακτικών, αυταρχισμού και καταστολής είναι γνωστοί», προσθέτει ο κ. Στυλιανίδης.

Με γνώμονα την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των ασθενών και την ποιοτική αλλαγή της διαδικασίας της ακούσιας νοσηλείας, οι Κινητές Μονάδες Ψυχικής Υγείας ΒΑ και Δ Κυκλάδων της Εταιρείας Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας ανέπτυξαν τα τελευταία χρόνια μια σειρά από δράσεις προς την κατεύθυνση αυτή. Σε τοπικό επίπεδο και μέσα από την εμπειρία των μονάδων, έγινε εμφανές ότι οι φορείς που εμπλέκονται ενεργά, άμεσα και έμμεσα στην αντιμετώπιση και στον χειρισμό ψυχιατρικών περιστατικών και όχι μόνο, είχαν μια μη συντονισμένη και ασυνεχή πορεία προς τον ίδιο στόχο, την προάσπιση και προαγωγή της ψυχικής, και όχι μόνο, υγείας των ανθρώπων που εξυπηρετούσαν. Η σύνθεση των ομάδων αυτών, σχεδόν σε κάθε νησί, περιλαμβάνει εκπροσώπους των Κινητών Μονάδων Ψυχικής Υγείας ΒΑ και Δ Κυκλάδων της ΕΠΑΨΥ, εκπροσώπους της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, εκπροσώπους κοινωνικών φορέων, της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και δημόσιων Αρχών (Αστυνομία, Λιμενικό), σε συνεργασία με την τοπική εκκλησία.

«Η διάγνωση που κυριαρχεί στις ακούσιες εισαγωγές είναι η ψυχωσική συνδρομή. Ίσως ο όρος να μοιάζει γενικός, αλλά ήταν αυτός που χρησιμοποιούνταν κατά κύριο λόγο στα βιβλία κίνησης ασθενών των νοσοκομείων και ομοίως στις διαγνώσεις των ψυχιάτρων, που επισυνάπτονταν στις αιτήσεις ακούσιας νοσηλείας προς τον εισαγγελέα. Οι ακούσια νοσηλευόμενοι είναι πιθανότερο να πάσχουν από ψυχωσικές διαταραχές και να είναι περισσότερο χρόνιοι από αυτούς που εισάγονται εκουσίως. Με την πάροδο του χρόνου, οι συγγενείς ευκολότερα καταφεύγουν στην εισαγγελική εντολή για τον ψυχωσικό ασθενή. Επιπλέον, στα αποτελέσματα που προκύπτουν από το αρχείο των Εισαγγελιών, κρίθηκε απαραίτητο να προστεθεί η κατηγορία "ασαφής διάγνωση" για διαγνώσεις ψυχιάτρων του τύπου "επιθετικότητα", "απώλεια ελέγχου πραγματικότητας" σε ποσοστό περίπου 6%. Εδώ υπάρχουν σαφείς προεκτάσεις ως προς την εφαρμογή του νόμου 2071/92, που επιτάσσει σαφή αιτιολόγηση και ακριβείς γνωματεύσεις που να δικαιολογούν την αναγκαιότητα ακούσιας νοσηλείας. Μας προβληματίζει το γεγονός ότι ο εισαγγελέας, έστω και σε έναν μικρό αριθμό περιπτώσεων, πιθανόν εξαιρετικά επειγουσών, στηρίχθηκε σε τέτοιες "επιστημονικές διαγνώσεις"».

Όσο για τα αυξημένα ποσοστά ακούσιων νοσηλειών το καλοκαίρι, οι επιστήμονες εξηγούν ότι οφείλεται στις συνθήκες εργασίας: «Η εποχική απασχόληση για ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού και το άγχος για την εξασφάλιση των προς το ζην για όλη την υπόλοιπη χρονιά είναι παράγοντες που οδηγούν πιο εύκολα την οικογένεια στη λύση της ακούσιας νοσηλείας του ψυχικά πάσχοντος μέλους της. Ο ελεύθερος χρόνος κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού είναι εξαιρετικά περιορισμένος σε σύγκριση με τους χειμερινούς μήνες, όπου η οικογένεια είναι περισσότερο συγκεντρωμένη στο σπίτι και στα προβλήματα του».

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΙΟΥΣΗ , Ελευθεροτυπία, 31 Αυγούστου 2009