Εκλογο-λαογραφικά Κυκλάδων

Ενδιαφέρουσα και επίκαιρη η έρευνα του kykladesnews για τα λαογραφικά των Κυκλάδων


Δωροδοκίες ψηφοφόρων με μπακαλιάρο, σαρδέλες και κρασί, αγοραία πλειοδοσία στην Ερμούπολη για τις ψήφους Μυκονίων εργατών, τα σφάγια που διέθεταν στους ψηφοφόρους που στήριζαν τους εκλεκτούς τους οι τσελιγκάδες, οι συμπλοκές των αντιμαχόμενων πλευρών, οι μάχες της σκηνοθεσίας, ο ρόλος των κλακαδόρων και των χασομέρηδων, η κάλπη με τα σφαιρίδια, οι περιπαικτικές ρίμες.


Οι εκλογές άλλοτε, μέσα από εφημερίδες, λαογραφικά κείμενα και ιστορικά ντοκουμέντα με πολλά στοιχεία που έμειναν απαράλλαχτα έως τις μέρες μας.
«Υπόθεσε, φίλε, ότι σ' εκυρίευσε και σε έξαφνα η φιλοδοξία του Γιαννάκου του Χαρτουλάριου, ότι επεθύμησες να γίνης δήμαρχος, βουλευτής, διά να υπηρετήσης το έθνος. Διά να επιθυμήσης τούτο, σημείωσε, πρέπει να είσαι χορτάτος. Η φιλοδοξία είναι η νόσος των χορτάτων, η λαιμαργία είναι των πεινασμένων το νόσημα».


«Χαλασοχώρηδες»


Οι εκλογές όπως τις περιγράφει ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης στους «Χαλασοχώρηδες». Η ψυχολογία των ψηφοφόρων και των υποψηφίων σε εποχές που καθημερινά προβλήματα βασάνιζαν περισσότερο τους πολίτες.


«Την ημέρα της εκλογής πώς απαιτείς να υπάγη άνθρωπος, όστις θα ψαύη την κοιλίαν του ως έγχορδον όργανον, άνθρωπος, όστις δεν θα έχη την δύναμιν να ίσταται και να βαδίζη, πώς απαιτείς τοιούτος άνθρωπος να υπάγη να ψηφοφορήση εις την κάλπην σου, και να σου δώση μάλιστα λευκήν ψήφον; Φυσικόν είναι, αφού θα λάβη τον κόπον προς χάριν σου, να του δώσης τουλάχιστον να φάγη δι' εκείνην την ημέραν».

Όσο για τη δωροδοκία: «Εάν δεν του δώσης χρήματα», συνεχίζει ο Σκιαθίτης διηγηματογράφος, «θα του προσφέρης γεύμα. 'Η θα του στείλης κατ' οίκον βακαλιάρον και σαρδέλλες και οίνον. Δωροδοκία και τούτο. Εάν δεν σπεύσης εγκαίρως συ, θα σε προλάβη ο αντίπαλός σου, όστις θα φορή τον κόθρονον της φιλανθρωπίας αμφιδεξιώτερον».

Χρηματιστήριο!

Οι καταγραφές για τη συμπεριφορά του απλού ψηφοφόρου, αλλά και των οργανωμένων οπαδών κομμάτων και ομάδων επιβεβαιώνουν όσα στοχαστικά και σαρκαστικά περιγράφει ο Παπαδιαμάντης.

Πιο ωμή είναι η είδηση σε εφημερίδα της Άνδρου του 1883:

«Εν τη αγορά Ερμουπόλεως ενηργήθη πεισματώδης πλειοδοσία επί των ψήφων Μυκονίων εργατών δημοτών Μυκόνου. Την πρωΐαν της Τρίτης ήρξατο το άνοιγμα με δραχμάς 150 η ψήφος, έκλεισε δε το εσπέρας με δραχμάς 250. Η αγοραπωλησία των ψήφων δεν διέφερεν των εν τοις χρηματιστηρίοις αγοραπωλησιών των χρεογράφων. Τοσαύτη υπήρχε ζήτησις».

Στην Άνδρο, επίσης, στην ίδια εφημερίδα του 1879 διαβάζουμε: «Ο αλιεύς κ. Β. μεταβάς εις Α. κατά την ημέραν των εκλογών είδε τους υπό τον εκεί μεταβάντα ενωμοτάρχην κ. Σκεπ. τρεις στρατιώτας να διώκωσι διά τουφεκισμών 35 εκλογείς πορευομένους ίνα ψηφίσωσιν, ενώ έτεροι οπλοφόροι υπό τον Σ. Κ. ενεδρεύοντες εις υψηλάς θέσεις διά λιθοβολισμών διεσκόρπισαν πλείστους όσους πορευομένους επίσης, όπως δώσωσι την ψήφον των».

«Εις το περιτύλιγμα»

«Εγκύπτοντας "εις βαθείαν των πραγμάτων μελέτην"», μας είπε η Αικατερίνη Πολυμέρου Καμηλάκη, διευθύντρια του Κέντρου Ερεύνης Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, «είδα τα περί εκλογών παλαιά και νέα, ελάχιστα διαφέροντα, ενδεχομένως εις το περιτύλιγμα, πιο συμπαθητικά και ανθρώπινα. Έτσι σταχυολογώ κάποια: Στον Αστακό Ξηρομέρου, αν, κάποιος τσέλιγκας ενδιαφερόταν για κάποιον υποψήφιο βουλευτή ή δήμαρχο κατέβαινε την ημέρα της ψηφοφορίας από το πρωί με τον ακόλουθό του, που του κρατούσε το άλογο και 2-3 ακόμη παρακολουθούσαν τους ψηφοφόρους του.

Επιπλέον διέθετε πολλά σφάγια για τους ψηφοφόρους του. Μαγείρευαν φαγητά και πήγαιναν οι ψηφοφόροι και έτρωγαν. Αυτό όμως συνέβαινε κι αλλού, έτσι το παρακάτω δίστιχο από τη Νάξο εκφράζει κοροϊδευτικά εις βάρος του χαμένου υποψηφίου τη λύπη του για όσα ξόδεψε:

Κρίμας τα χάσικα ψωμιά και τις βρωμοσαρδέλλες που τάιζεν ο Μενταρές τσοι φίλοι του τις λέρες.

Κι ακόμη:

Μπουρμπούλια, μη ξοδεύεσαι μη χάνεις τα λεφτά σου,

Και δήμαρχος δε γίνεσαι θα χάσεις τα μυαλά σου.

Θα στα φάει ο Ζάχος ούλα και θα μείνεις μι τ' Μουρφούλα (γυναίκα του)».

«Συμπλοκαί»

Ένα ξεχωριστό κεφάλαιο των εκλογών ήταν και οι συμπλοκές. Ειδήσεις όπως η παρακάτω στην εφημερίδα «Πανθεσσαλική» του Βόλου (1907). «Πρώτη η Πορταριά έδωκε το σύνθημα των εκλογικών συμπλοκών. Την Πορταριά εμιμήθη ο Λαύκος και μετά τον Λαύκον εις τα Τρίκκερι απειλούνται συμπλοκαί μεταξύ των αντιμαχομένων μερίδων καθώς τηλεγραφεί ο δήμαρχος Αιαντίου κ. Νάστος. Εις τα Τρίκκερι η τάξις διεσαλεύθη. Ο εκλογικός φανατισμός και το κομματικόν πάθος εξήφθη επί τοσούτον, ώστε απειλούνται τραγικαί σκηναί. Αστυνομία είναι ανεπαρκής να προλάβη τας ενδεχομένας συμπλοκάς».

Όσο για τις θορυβώδεις και εντυπωσιακές σκηνοθεσίες μεταξύ των άλλων επιστρατεύονταν διάφοροι χασομέρηδες, κουτσαβάκηδες, φωνακλάδες που τους χρησιμοποιούσαν στις συγκεντρώσεις, στις διαδηλώσεις και τις περιοδείες τους για να φωνάζουν «Ζήτω» στον αρχηγό ή τους υποψήφιους και να γιουχαΐζουν τον αντίπαλο.

Αυτούς τους διάλεγαν να έχουν φωνή διαπεραστική, περνώντας τους εξετάσεις και όσους προσλάμβαναν τους πλήρωναν. Από τότε βγήκε η έκφραση «Αυτός δεν κάνει ούτε για ζήτω», προκειμένου να χαρακτηρίσει τον εντελώς άχρηστο άνθρωπο που δεν μπορεί να κάνει ούτε αυτή τη δουλειά.

Στο Βόλο, το κόμμα του Καρτάλη και του Τοπάλη διεκδικούσαν και τα δύο τις ψήφους στη Μακρινίτσα. Έτρεχε άφθονο χρήμα και οι κάτοικοι χωρίζονταν σε δύο στρατόπεδα. Οι οπαδοί του Τοπάλη φώναζαν:

Το κορδόνι θα το σφίξω

Τον Καρτάλη θα τον πνίξω ή

Τοπαλάκη, Τοπαλάκη

Και ψωμί και αλατάκι.

Και των δύο κομμάτων οι οπαδοί φώναζαν με δυνατές φωνές «Κα-τρά-λα-ρος! Το-πά-λα-ρος!»

Το σφαιρίδιο

«Το δικαίωμα ασκούσαν με το σφαιρίδιο», συνεχίζει η Αικατερίνη Πολυμέρου Καμηλάκη. «Ήταν μια μπαλίτσα μολυβένια σε μέγεθος ρεβιθιού, που έριχνε ο ψηφοφόρος στην κάλπη, ορθογώνιο τενεκεδένιο δοχείο χωρισμένο εσωτερικά σε δύο χώρους. Στην πρόσοψη του ενός χώρου έγραφε ΝΑΙ με λευκό χρώμα και τη φωτογραφία του υποψηφίου και στο άλλο με μαύρο χρώμα ΟΧΙ. Στο επάνω μέρος του κουτιού υπήρχε χοάνη που επικοινωνούσε και με τα δύο μέρη.

Ο ψηφοφόρος έβαζε το χέρι και έριχνε με τρόπο το σφαιρίδιο στο λευκό ή το μαύρο. Κατά τη διαλογή το μέτρημα των σφαιριδίων γινόταν με άβακα, τετράγωνη ξύλινη επίπεδη πλάκα με 50 ή 100 θήκες-κοιλότητες που αντιστοιχούσαν στα σφαιρίδια. Γέμιζαν τις κοιλότητες με τα σφαιρίδια και γινόταν η άθροιση. Ακολουθούσαν τα σατιρικά τραγούδια και οι ρίμες:

Φόλα φόλα, καραβιόλα, και μεγάλη καραμπόλα την επήραμε τη φόλα, με τα νούμερά της όλα».

Στο Πήλιο «Παλιά, όταν έβγινι δήμαρχος στ' Τσαγκαράδα γίνονταν εκλογές μι σφαιρίδια. Κάθι υποψήφιος είχε και τη γκάλπη τ'. Η κάλπ' ήταν χουρισμέν' απού μέσα. Στη μια μιριά τα μαύρα σ'ν άλλ' τ' άσπρα. Τα μαύρα ήταν άκυρα. Οποιους ψήφιζε έβαζε το χέρ' μέσα κι έρριχνι του σφαιρίδιου στου μαύρου ή στ' άσπρου. Για αυτό λέγαν τουν μαύρισα.

Άμα δεν έβγαινε κάποιος χτυπούσαν ντενεκέδες έξω από το σπίτι τ'. Οι κερδισμένοι πήγαιναν με νταούλια και ζουρνάδες στους δρόμους και γλεντούσαν. Φτιάχναν και σάτιρες για τους μαυρισμένους. Το κρίμα νά 'χη ο γιατρός, και τ' άδικο ο Κότας, πού 'θελαν για πρόεδρο τσοπάνηδες κι αγρότας.

Αν με ρωτάτε να σας πω την ολομέλεια ούλη π' αφήσανε τα γίδια και πήγαν για συμβούλοι».

«Πού να ξέρω;»